42 / 86
Ìîíãîë óëñàä õ¿í àìûí îðëîãûí àëáàí òàòâàð òºëºã÷ íü íàñ õàðãàëçàõã¿éãýýð
äîòîîä, ãàäààä ýõ ¿¿ñâýðýýñ îðëîãî îëæ áóé:
•
Ìîíãîë óëñûí èðãýí;
•
Ìîíãîë óëñûí íóòàã äýâñãýðò áàéãàà ãàäààäûí èðãýí, õàðúÿàëàëã¿é õ¿í;
•
Ìîíãîë óëñûí íóòàã äýâñãýðò áàéãàà ãàäààä, äîòîîäûí àæ àõóéí íýãæ
áàéãóóëëàãà, ñàí;
•
Ìîíãîë óëñàä îðëîãî îëæ áàéãàà ãàäààäûí àæ àõóéí íýãæ, áàéãóóëëàãûí
òºëººëºã÷èéí ãàçàð òàòâàð òºëºã÷ áàéäàã áà òýäãýýðèéã Ìîíãîë óëñàä
áàéñàí õóãàöààã íü õàðãàëçàí áàéíãà îðøèí ñóóã÷, ò¿ð îðøèí ñóóã÷,
îðøèí ñóóã÷ áóñ ãýæ á¿ëýãëýí îðëîãûí ÿëãàâàðòàéãààð òàòâàðò
õàìðóóëäàã. Ìîíãîë óëñàä 183 õîíîã áà ò¿¿íýýñ äýýø õóãàöààíä îðøèí
ñóóæ áàéãàà èðãýíèéã Ìîíãîë óëñàä áàéíãà îðøèí ñóóã÷ ãýæ ¿çíý.
Áàéíãà áîëîí ò¿ð îðøèí ñóóã÷, îðøèí ñóóã÷ áóñ òàòâàð òºëºã÷èéã
òîäîðõîéëîõ øàëãóóðóóä áàéäàã. ¯¿íä:
1. Áàéíãà àìüäàðäàã îðîí ãýð íü Ìîíãîë óëñàä áàéãàà ýñýõ;
2. Õóâèéí áîëîí ýäèéí çàñãèéí ÿçãóóð ýðõ àøãèéí òºâ íü
Ìîíãîë óëñàä îéð áàéãàà ýñýõ;
3. Ìîíãîë óëñàä àìüäàðñàí õóãàöàà çýðýã þì.
Áàéíãà îðøèí ñóóã÷ íü Ìîíãîë óëñàä áîëîí ãàäààäàä îëñîí îðëîãîîñîî àëáàí
òàòâàð òºëºõ ¿¿ðýã õ¿ëýýäýã áîë ò¿ð îðøèí ñóóã÷, îðøèí ñóóã÷ áóñ íü çºâõºí
Ìîíãîë óëñàä îëñîí îðëîãîîñîî àëáàí òàòâàð òºëäºã.
Òàòâàð òºëºã÷èéã Óëñûí òàòâàðûí àëáà á¿ðòãýäýã. Ìîíãîë óëñûí àëáàí òàòâàð
íü óëñûí áîëîí îðîí íóòãèéí ãýñýí 2 ¿íäñýí õýñãýýñ á¿ðäýíý.
Óëñûí Èõ Õóðàë, Çàñãèéí ãàçðààñ õóâü, õýìæýýã íü òîãòîîñîí áºãººä Ìîíãîë
óëñûí íóòàã äýâñãýðò íèéòëýã ¿éë÷ëýõ òàòâàðûã
óëñûí òàòâàð
ãýíý.
Àéìàã, íèéñëýëèéí Èðãýäèéí Һ뺺ëºã÷äèéí õóðëààñ õóâü, õýìæýýã íü
òîãòîîñîí òóõàé íóòàã äýâñãýðò ¿éë÷ëýõ òàòâàðûã
îðîí íóòãèéí òàòâàð
ãýíý.
Îðîí íóòãèéí òàòâàðò äàðààõ òàòâàðóóä õàìààðíà. ¯¿íä:
1. Àøèãò ìàëòìàëààñ áóñàä áàéãàëèéí àøèãëàõàä îëãîõ ýðõèéí
çºâøººðëèéí õóðààìæ;
2. Áàéãàëèéí óðãàìàë àøèãëàñíû òºëáºð;
3. Ò¿ãýýìýë òàðõàöòàé àøèãò ìàëòìàë àøèãëàñíû òºëáºð;
4. Ðàøààí àøèãëàñíû òºëáºð çýðýã áàãòàíà.
2. Õ¿í àìûí îðëîãûí òàòâàðûí ò¿¿õýýñ
Õ¿í àìààñ õóðààõ îðëîãûí òàòâàðûã àíõ 1925 îíä áèé áîëæýý. Ýíý ¿åä òàòâàðûã
íèéò îðëîãûí ä¿íä ºñºí íýìýãäýõ õóâèàð íîîãäóóëàí õóðààæ áàéâ. 1940 îí
õ¿ðòýë óëñûí àëáàí ãàçàð, ¿éëäâýðò àæèëëàæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñýýñ, ãàäààäûí
õóäàëäàà÷èí áà õóâèéí ãàð ¿éëäâýðëýë ýðõýëæ áàéãàà õ¿ì¿¿ñòýé õàðüöóóëàõàä
àðàé áàãà òàòâàð õóðààæ áàéæýý. 1950-èàä îíä ìàíàé ýäèéí çàñãèéí á¿òöýä
ººð÷ëºëò îðñîí íü õ¿í àìààñ õóðààæ áàéñàí òàòâàðûí òîãòîëöîîã ººð÷ëºõ
øààðäëàãûã áèé áîëãîñîí þì. Ýíý ¿åä õîðøîîëëîõ ¿éë ÿâö çºâõºí àðäûí àæ
àõóéòíûã òºäèéã¿é ãàð ¿éëäâýðëýë ýðõëýã÷äèéã õàìðàõ áîëæýý.
1957 îíä
“
Àøèã îðëîãûí òàòâàðûí òóõàé
“
õóóëèéã áàòëàí ãàðãàñàí áàéíà. Ýíý
õóóëèàð îðëîãûí òàòâàð òºëºã÷äèéã àæèë÷èí, àëáàí õààã÷èä, õºëñíèé àæèë÷èä
õýðýãëýýã¿éãýýð õóâèéí ãàð ¿éëäâýðëýë, ¿éë÷èëãýý, òýýâðèéí ¿éë÷èëãýý, îðîí
ñóóö õºëñëºõ õîò ñóóðèí ãàçàðò õºäºº àæ àõóéí îðëîãî îëîã÷èä, íýã áóþó
40