41 / 86
ÌÎÍÃÎË ÎÐÍÛ Õ¯Í ÀÌÛÍ ÎÐËÎÃÛÍ ÀËÁÀÍ ÒÀÒÂÀÐÛÍ
ÒÎÃÒÎËÖÎÎÍÄ ÕÈÉÑÝÍ ÑÓÄÀËÃÀÀ ØÈÍÆÈËÃÝÝ
Ñ. Òóíãàëàã, äîêòîðàíò
ÌÓÈÑ-èéí Ýäèéí Çàñãèéí Ñóðãóóëü
Монгол улсад хүн амын орлогын албан татварыг 1925 оноос орлогын нийт дүнгээс
хамааруулан өсөн нэмэгдэх хувиар ногдуулж байснаа эдийн засгийн бүтцийн
өөрчлөлттэй уялдуулан явуулж буй үйл ажиллагааны чиглэл, өмчийн хэлбэрээс
хамааруулан татварын хувь хэмжээг 1957 оноос ялгаатай ногдуулах болжээ.
Орлогын төрөл бүрийн татвар төлөгчдийн хувьд ийнхүү ялгаатай хувь хэмжээ
хэрэглэсэн нь хувийн хөдөлмөр эрхлэлтийг багасгах, улсаас ажил эрхлэлтийг хангах
бодлогод чиглэгдэж байв.
Харин нийгэм-эдийн засгийн шилжилтийн жилүүдэд татварын тогтолцоог
өөрчилж, төсвийг татвараар бүрдүүлдэг зарчмыг мөрдөж байна. Энд орлогын
хэмжээнээс хамааруулан татварыг ялгаатай тогтоож байгаа хэдий ч төлж
байгаа татварын хэмжээтэй уялдуулан төрөөс тодорхой урамшуулал, дэмжлэг
үзүүлэхгүй байна. Энэ нь эргээд татвар төлөгчдийн орлогоо нуух, татвар төлөх
сонирхолгүй байх, татвартай холбоотой аливаа үйл ажиллагаанд идэвхигүй
оролцох, төр засагтаа итгэлгүй болох зэрэг сөрөг үр дагавруудыг дагуулахад
хүргэж байна.
Иймд татвар хураалтын зардал, чирэгдлийг багасгах, татвараас зхйлхийх
боломжийг хаах, бүртгэл тооцоо хөтлөх чадварыг нэмэгдүүлэхэд төрөөс
анхаарах шаардлагатай байна.
1. Ñóäàëãààíä àøèãëàãäñàí îéëãîëò, íýð òîìú¸î
Þóíû ºìíº Ìîíãîë óëñûí òàòâàðûí òîãòîëöîîòîé õîëáîîòîé çàðèì àëáàí
¸ñíû îéëãîëò, íýð òîìü¸îã òàéëáàðëàæ ºãºõ íü ç¿éòýé ãýæ ¿çëýý.
Ìîíãîë óëñûí òàòâàðûí òîãòîëöîî íü : Àëáàí òàòâàð, õóðààìæ, òºëáºð çýðãýýñ
á¿ðääýã.
Àëáàí òàòâàð ãýäýã áîë
–
õóóëü òîãòîîìæèéí äàãóó èðãýí, àæ àõóéí íýãæ
áàéãóóëëàãóóäûí ýä õºðºíãº, áàðàà, àæèë ¿éë÷èëãýýíä òîäîðõîé õóãàöààíä
òîãòîîñîí õóâü õýìæýýãýýð íîãäóóëæ, õàðèó òºëáºðã¿éãýýð óëñ, îðîí íóòãèéí
òºñºâò îðóóëæ áàéãàà ìºíãºí õºðºí㺠þì.
Õóðààìæ ãýäýã íü
- õóóëü òîãòîîìæèéí äàãóó òºðèéí çîõèõ áàéãóóëëàãààñ èðãýí,
àæ àõóéí íýãæ áàéãóóëëàãàä ¿éë÷èëãýý ¿ç¿¿ëñíèé òºëºº òýíäýýñ òóõàé á¿ð àâ÷
óëñ, îðîí íóòãèéí òºñºâò îðóóëæ áàéãàà ìºíãºí õºðºí㺠þì.
Òºëáºð ãýäýã íü
(èðãýäýä ºì÷ë¿¿ëñíýýñ áóñàä ãàçàð, ò¿¿í÷ëýí ãàçàð õýâëèé,
ò¿¿íèé áàÿëàã, îé, óñíû íººö çýðýã) àøèãëàñíû òºëºº èðãýí, àæ àõóéí íýãæ,
áàéãóóëëàãààñ àâ÷ óëñ, îðîí íóòãèéí òºñºâò ìºí òóñãàé çîðèóëàëòûí ñàíä
òºâëºð¿¿ëæ áàéãàà ìºíãºí õºðºí㺠þì.
39