37 / 86
6. Õ¿í àì ç¿éí öîíõ áà ýäèéí çàñãèéí áîäëîãûã õýðõýí óÿëäóóëàõ âý?
Äýýðä äóðäñàí ç¿éëñýýñ õàðàõàä õ¿í àì ç¿éí öîíõ íýýãäñýí áîëîìæèéã á¿ðýí
ã¿éöýä àøèãëàõûí òóëä îðëîãûí ýõ ¿¿ñâýðèéã áèé áîëãîõ, àæëûí áàéðûã
íýìýãä¿¿ëýõ õýðýãòýé ãýäýã íü òîäîðõîé þì. Y¿íèéã õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà çàìóóä
îëîí áàéæ áîëîõ ÷ òýäãýýð ñàíààíóóä íü Ìîíãîëûí óëñ òºð, ýäèéí çàñãèéí
áîäèò ÷àäàâõèä òîõèðñîí áàéõ øààðäëàãàòàé ãýäãèéã àíõààðàõ õýðýãòýé.
Òèéìýýñ ýäèéí çàñàãò òóëãàìäààä áóé àñóóäëóóä, òýäãýýðèéí à÷ õîëáîãäëûí
ò¿âøèí áîëîí õ¿í àìûí ¿ç¿¿ëýëò¿¿äèéã õîîðîíä íü óÿëäóóëñàí ÿìàð áîäëîãóóä
õýðýãæ¿¿ëæ áîëîõ òàëààð öººí õýäýí ñàíàëûã òîäîðõîé òîî ìýäýýí äýýð
òóëãóóðëàí ãàðãàëàà.
ªíººäºð ìàíàé óëñûí ãàäààä ºðèéí õýìæýý ÄÍÁ-íèé 80 îð÷èì õóâüòàé òýíöýæ
áàéãàà áºãººä 2008 îíîîñ çýýëèéí ºðèéí òºëáºðºº òºëæ ýõýëñíýýð Çàñãèéí ãàçàð
òºäèéã¿é ÿäóó ýäèéí çàñãèéí áóñàä ñåêòîðóóäàä ÷ õ¿íä äàðàìò ¿ç¿¿ëýõ áîëíî.
Ìèíèé áîäëîîð õ¿í àì ç¿éí öîíõ íýýãäñýí ºíººãèéí íºõöºë áàéäëûã á¿ðýí
àøèãëàñíààð ýíý õ¿íä áàéäëûã òîéðîí ãàðàõ áîëîìæòîé ãýæ áîäîæ áàéíà.
Õàìãèéí ãîë íü áèä õ¿íèé íººö, îðëîãûí ýõ ¿¿ñâýð¿¿äýý á¿ðýí ã¿éöýä îíîâ÷òîé
àøèãëàõ íü ÷óõàë. ªíººãèéí áàéäëààð 15-64 íàñíû àæèë ýðõëýýã¿é õ¿í àìûí
áàðàã 40 õóâü íü àæèë õàéãààä îëäîõã¿é áàéãàà òàëààð ÿðüæ áàéãàà íü òóí
õàðàìñàëòàé.
Õýðýãæ¿¿ëýõ àæëûí ýõýíä áàíê ñàíõ¿¿ãèéí ñàëáàðò ººð÷ëºëò øèíý÷ëýëòèéã
õèéõ õýðýãòýé ãýæ ¿çýæ áàéíà. Ýíýõ¿¿ øèíý÷ëýëò íü áàíêíû ñàëáàðûí á¿òýö,
¿¿ðãèéã ººð÷ëºõòýé õîëáîîã¿é, çºâõºí çýýëèéí áîäëîãûí ººð÷ëºëòèéí òàëààð
ÿðüæ áóé õýðýã þì.
Àðèëæààíû áàíêóóäûí çýýëèéí æèëèéí äóíäàæ õ¿¿ãèéí ò¿âøèí 1998 îíä 45.8
õóâü, 1999 îíä 49.9-38.8 õóâü, 2000 îíä 45.0-32.2 õóâü, 2001 îíä 33.9-41.4 õóâü,
2002 îíä 39-33.4 õóâü áàéñàí íü õºãæèíã¿é îðíóóäûí æèëèéí 1-4 õóâèéí çýýëèéí
õ¿¿òýé õàðüöóóëàõàä õýò ºíäºð áàéíà. Èéì çýýëèéí îð÷èíä æèëèéí 50 õóâèéí
àøèãòàé àæèëëàäàã áèçíåñ õ¿ðòýë äàìïóóðàëä õ¿ð÷ áîëçîøã¿é þì.
Çýýëèéí õ¿¿ãèéí ò¿âøíýýñ ãàäíà çýýëèéí õóãàöààíä àíõààðàõ íü ç¿éòýé. Àëèâàà
áèçíåñ ñòðàòåãèéí çîðèëòóóääàà õ¿ðýõýä äîð õàÿæ 3-5 æèë øààðäàãääàã áîë
ºíººäðèéí ìàíàé áàíêóóäûí îëãîæ áàéãàà çýýëèéí õàìãèéí óðò õóãàöààòàé íü ë
2 æèë áàéãàà ó÷èð áèçíåñèéí ºñºëòèéã äýìæèõ ÷àäâàðã¿é ãýæ ä¿ãíýæ áîëîõîîð
áàéíà. ̺í çýýëèéí øèíý òºðë¿¿äèéã áèé áîëãîõ çàéëøã¿é õýðýãöýý
àæèãëàãäàæ áàéíà. Õýðýâ ìàíàéä õýðýãëýýíèé çýýë¿¿äèéã ºðãºíººð îëãîäîã áîë
õ¿ì¿¿ñèéí õóäàëäàí àâàõ ÷àäâàðò àõèö ãàð÷ ýðýëòèéí ºñºëò áèé áîëîõ
áîëîìæòîé. Ìýäýýæ ýðýëòèéí ºñºëòèéã äàãààä íèéë¿¿ëýëò áóþó ¿éëäâýðëýëèéí
õýìæýý ºñºõ áîëíî. ªºðººð õýëáýë õóäàëäàí àâàõ ÷àäâàðûí ºñºëò ýäèéí çàñãèéí
ºñºëòèéã áèé áîëãîäîã òóõàé ºìíº ÿðüñíàà äàõèí äàâòñàí õýðýã þì.
Õýò ºíäºð õ¿¿ãèéí ò¿âøèí íü óëñûí äîòîîä ýõ ¿¿ñâýðýýñ õèéõ õºðºíãº
îðóóëàëòûí õýìæýýíä ñºð㺺ð íºëººëæ áàéãàà íü 1997-2000 îíû õîîðîíä
õèéãäñýí íèéò õºðºí㺠îðóóëàëòûí 4-8 õóâü íü áàíêíû çýýëýýð ñàíõ¿¿æèãäñýí
ãýñýí ñòàòèñòèêààð áàòëàãäàæ áàéãàà þì.
35