34 / 86
õàìãèéí áàãà õ¿í àì ç¿éí à÷ààëàëòàé íü íèéñëýë õîò áºãººä 2000 îíä 50.3
áàéñàí õ¿í àì ç¿éí à÷ààëàë 2010 îíä 40.4, 2025 îíä 37.4 áîëîí áóóðàõ
õàíäëàãàòàé áàéíà. ªºðººð õýëâýë, áóñàä á¿ñ¿¿äýýñýý èë¿¿òýéãýýð Óëààíáààòàð
õîòîä ýäèéí çàñãèéí ºñºëòºä òààòàé íºõöºë á¿ðäñýí àæýý. Y¿íèé öààä øàëòãààí
íü äîòîîä øèëæèõ õºäºë㺺í áóþó õºäºº, îðîí íóòãààñ õºäºëìºðëºõ ÷àäâàðòàé
õºäºëìºðèéí íàñíû çàëóó÷óóä íü Óëààíáààòàð õîò ðóó ò¿ëõ¿¿ øèëæñýí ÿâäàë
þì. Õýòèéí òîîöîîíä õàìðóóëñàí õóãàöààíä á¿õ á¿ñ¿¿ä èæèë òààòàé íºõöºëã¿é
áàéãààãèéí ººð íýãýí æèøýý áîë Ç¿¿í á¿ñ áºãººä òóñ á¿ñèéí õ¿í àì ç¿éí
à÷ààëàë 2020-2025 îíä 0.4 ïóíêòýýð ºñºõ òºëºâòýé áàéíà.
3. Õ¿í àì ç¿éí öîíõ áà ýäèéí çàñãèéí ºñºëò
Õ¿í àì ç¿éí öîíõ ýäèéí çàñãèéí ºñºëòºä õýðõýí íºëººëºõ òàëààð àâ÷ ¿çüå.
Õºäºëìºðèéí íàñíû õ¿í àìä íîãäîõ òýæýýãäýã÷èä áóþó õ¿¿õýä, õºãøäèéí òîî
áóóðñíààð ºðõèéí ò¿âøèíä èë¿¿äýë îðëîãî áèé áîëîõ ýñâýë òýäíèé õóäàëäàí
àâàõ ÷àäâàð ñàéæðàõ çàìààð ýäèéí çàñãèéí ºñºëòºä ýåðýã íºëºº ¿ç¿¿ëäýã òóõàé
ºìíº äóðäñàí áèëýý. ªºðººð õýëáýë, ºðõèéí õýðýãëýý íü òóõàéí ºðõèéí
ãèø¿¿äèéí òîîíîîñ õàìààðäãèéã õ¿í á¿ð ìýäýõ áºãººä õºäºëìºð ýðõýëæ îðëîãî
îëîõ áîëîìæòîé õ¿í àìûí òîî áîëîí îðëîãî îëîõ áîëîëöîî áàãàòàé õ¿¿õýä,
õºãøäèéí òîîíû õàðüöàà áóóðñíààð ºðõèéí õýðýãëýýíèé õýìæýý áóóðàõ,
èíãýñíýýð îðëîãûí èë¿¿äýë íººö áèé áîëíî ãýñýí ¿ã. Ýñ áºãººñ îëñîí îðëîãîî
á¿ãäèéã õýðýãëýæ áîëîõ áºãººä ýíý òîõèîëäîëä ºðõèéí õóäàëäàí àâàõ ÷àäâàð
íýìýãäýíý. Õýðýâ áèä õóäàëäàí àâàõ ÷àäâàðûí ºñºëòèéã ýäèéí çàñãèéí ñîíãîäîã
îíîëûí ¿¿äíýýñ õàðâàë ýíý ºñºëò íü á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éë÷èëãýýíèé ýðýëòèéã
íýìýãä¿¿ëæ, óëìààð ýðýëòèéí ºñºëòèéã äàãààä íèéë¿¿ëýëò ÷ íýìýãäýí ýäèéí
çàñãèéí ºñºëò áèé áîëîõ ¸ñòîé ãýñýí ä¿ãíýëòýä õ¿ðíý. ͺ㺺 òàëààñ ºðõ ãýð¿¿ä
èë¿¿äýë îðëîãîî õóðèìòëóóëæ áîëîõ áºãººä ýíýõ¿¿ õóðèìòëàë íü ñàíõ¿¿ãèéí
çóó÷ëàã÷ áàéãóóëëàãóóäûí òóñëàìæòàéãààð õºðºí㺠îðóóëàëòûí ãîë ýõ ¿¿ñâýð
áîëîí õóâèðàõ áîëîìæòîé.
Õ¿í àì ç¿éí öîíõíû ººð íýãýí àøèãòàé òàë áîë íýã õ¿íä íîãäîõ îðëîãûã
íýìýãä¿¿ëýõ áîëîìæ áºãººä îðëîãî íýìýãäñýíýýð õ¿ì¿¿ñ èë¿¿ ÷àíàðòàé
áîëîâñðîë, ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éë÷èëãýýã õ¿ðòýõ ÷àäâàðòàé áîëîõ þì. ªºðººð
õýëáýë õ¿í àì ç¿éí öîíõ ýäèéí çàñãèéí ºñºëòºä äýìæëýã ¿ç¿¿ëýýä çîãñîõã¿é
õ¿íèé õºãæèëä ÷ ýåðýã íºëºº ¿ç¿¿ëäýã àæýý. Ãýñýí õýäèé ÷ õ¿í àì ç¿éí öîíõ
áîëîí ýäèéí çàñãèéí ºñºëòèéí õàðèëöàí õîëáîî íü áóñàä îëîí õ¿÷èí ç¿éëñèéí
íºëººë뺺ñ õàìààð÷ òîäîðõîé áóñ áàéíà. Y¿íèéã òîäîðõîé áîëãîõûí òóëä
òóõàéí óëñûí õ¿í àìûí øèíæ¿¿äèéã òîäîðõîéëîõ õýðýãòýé.
4. Õ¿í àìûí áóñàä ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä áà ýäèéí çàñãèéí ºñºëò
Ýíä õ¿íèé õºãæëèéí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä ãîëëîí ÿðèãäàõ áºãººä õ¿í àìûí íàñíû
á¿òöýýñ áóñàä ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä ýäèéí çàñãèéí ºñºëòºä õýðõýí íºëººëäºã òàëààð àâ÷
¿çýõ þì. Þóíû ºìíº õ¿íèé õºãæëèéí ¿íäñýí ¿ç¿¿ëýëò¿¿ä áîëîõ áîëîâñðîë,
ýð¿¿ë ìýíäèéí òàëààð ÿðüÿ.
Ìîíãîëûí õ¿í àì, õºãæèæ áóé áóñàä îðíóóäûí õ¿í àìûã áîäâîë ºíäºð
áîëîâñðîëòîéä òîîöîãääîã. 2000 îíû òîîëëîãûí ä¿íãýýð 8-ààñ äýýø íàñòàé õ¿í
àìûí 97.1 õóâü íü áè÷èã ¿ñýãò òàéëàãäñàí ãýæ ãàðñàí íü õ¿íèé õºãæëèéí õóâüä
ñàéí ¿ç¿¿ëýëò. ßëàíãóÿà 20-îîñ äýýø íàñòàé õ¿í àìûí äºðºâíèé íýãýýñ èë¿¿ íü
òåõíèê ìýðãýæëèéíõýýñ äýýø ò¿âøíèé áîëîâñðîëòîé áàéíà. Ýíäýýñ ìàíàé óëñàä
¿éëäâýðëýëèéí ºðãºæèëòèéã áèé áîëãîæ ÷àäàõ øèíý òåõíèê òåõíîëîãèéã
ýçýìøèõ ÷àäâàðòàé õ¿íèé íººö áàéíà ãýäãèéã õàðæ áîëîõîîð áàéíà. Ýíý
òîõèîëäîëä áèä çºâõºí áîëîâñðîëûí ÷àíàðûí òàëààð ë àíõààðàõ õýðýãòýé þì.
32