31 / 86
Ìîíãîëûí õóâüä 1950-1980 îíû õîîðîíä òºðºëò îãöîì ºññºí, íàñ áàðàëò áàãà
çýðýã áóóðñàí õàíäëàãàòàé áàéãàà íü êîììóíèçìûí òºëººõ ò¿íøëýã÷äèéí íýã
õóó÷èí ÇÕÓ-ûí äýìæëýãòýéãýýð á¿õ íèéòèéã ýð¿¿ëæ¿¿ëýõ àæëûã ¿íý òºëáºðã¿é
õýðýãæ¿¿ëñíèé ¿ð ä¿í ãýæ ¿çýæ áîëîõ þì. Ýíý òóõàé äýýð äóðäñàí ýìõòãýëä
«...Õ¿í àìûí äóíä íàñ áàðàëòûí ãîëëîõ øàëòãààí áîëîîä áàéñàí
“
óëààí
ýñýðãýíý
”
ãýõ ìýò õàëäâàðò ºâ÷í¿¿äèéí ýñðýã âàêöèíæóóëàëòûí àæëûã 1934,
1935 îíóóäàä õèéñýí. ̺í 1925 îíä õî¸ðõîí èõ ýì÷ áàéñàí áîë 1935 îíä 60 èõ
ýì÷òýé áîëæ, 12.3 ìÿíãàí õ¿íä 1 èõ ýì÷ íîãäîõ áîëæýý. ̺í ñ¿ðüåýãèéí ýñðýã
á¿õ íèéòèéã õàìàðñàí âàêöèíæóóëàëòûã 1950-60 îíû õîîðîíä 2 óäàà ÿâóóëñàí.
Ýíý á¿õ àæèëä íèéò õ¿í àìûí 82.9-95.8 õóâü õàìðàãäñàí áàéíà. 1963 îíû
áàéäëààð 1216 èõ ýì÷òýé áîëñîí íü 10000 õ¿íä 11.6 èõ ýì÷ íîãäîæ áàéñíûã
õàðóóëíà» ãýæ áè÷æýý. 1937-1945 îíû õîîðîíä ºðíºñºí òîì, æèæèã äàéíóóä
òºãñãºë áîëæ, òóñãààð òîãòíîëîî áàòàëãààæóóëñíààñ õîéø ìàíàé óëñ ýäèéí
çàñàã, íèéãìèéí àìüäðàëàà õºãæ¿¿ëýõýä èë¿¿ áîëîìæ á¿ðäñýí þì.
Òóõàéí ¿åä áîëîâñðîë, ýð¿¿ë ìýíä ãýõ ìýò íèéãìèéí õàëàìæèéí ñóóðü
¿éë÷èëãýýí¿¿äèéã òºëáºðã¿é áîëãîæ, õ¿í á¿ðèéã àæëûí áàéðààð õàíãàõ ¿¿ðãèéã
òºð ººð äýýðýý ¿¿ð÷ áàéâ. Ýíý áîäëîãûí ¿ð ä¿íãýýð 1970-80-ààä îíû ¿åä ìàíàé
óëñàä «òºðºëòèéí òýñðýëò» áîëæ, ñ¿¿ëèéí 50 æèëèéí õóãàöààíä õ¿í àìûí òîî 3
äàõèí ºñºí 2.4 ñàÿä õ¿ðñýí þì. 1970-1980 îí íü Ìîíãîë óëñûí õ¿í ºñºëòèéí
õàìãèéí îðãèë ¿å áàéñàí áºãººä æèëèéí äóíäàæ ºñºëò 2.7 õóâü, òºðºëòèéí
íèéëáýð êîýôôèöèåíò (ÒÍÊ) 6.4-ò òóñ òóñ õ¿ð÷ áàéæýý. Çàðèì á¿ñ íóòãóóäàä
òºðºëòèéí íèéëáýð êîýôôèöèåíò 8-ààñ äàâæ ãàðñàí áàéäàã. Ýíý á¿õíèé ¿ð ä¿íä
ìàíàé óëñûí õ¿í àìûí íàñíû á¿òýö çàëóóæñàí þì.
1990-ýýä îíû ýõýýð ìàíàé óëñûí óëñ òºð, ýäèéí çàñãèéí õàðèëöàà ¿íäñýýðýý
ººð÷ëºãäºæ, çàõ çýýëèéí ÷èã áàðèìæààòàé áîëñîíòîé õîëáîîòîéãîîð òºð çàñàã
ººðòºº ¿¿ðýýä áàéñàí çàðèì à÷ààãàà ºðõ ãýð¿¿äýä ¿¿ð¿¿ëýâ. Óëñ îðíû äîòîîäîä
ãàðñàí ýíý ººð÷ëºëòèéí íºëººãººð àæèëã¿éäýë, ÿäóóðàë ãýñýí îéëãîëòóóä
øèíýýð òºðæ, õ¿í àìûí äóíä ºíäºð õóâü ýçýëäýã áîëëîî. Y¿ãýýð ÷ çîãñîõã¿é
ýð¿¿ë ìýíäèéí ¿éë÷èëãýý òºëáºðòýé áîëñîí íü õ¿ì¿¿ñèéí òºðºëòºä õàíäàõ
õàíäëàãûã ººð÷èëñºí ãýäãèéã 1990 îíä 4.5 áàéñàí ÒÍÊ àðâàí æèëèéí äàðàà 2.2
áîëîí áóóðñíààð òàéëáàðëàæ áîëîõ þì. Òºðºëò îãöîì áóóðñàí 1990-ýýä îíûã
Ìîíãîëûí õ¿í àì ç¿éí øèëæèëòèéí 3-ð ¿å ãýæ ¿çâýë ýíý íü Õ¿í àì ç¿éí
øèëæèëòèéí îíîëä äóðäñàíòàé òîõèð÷ áàéãàà þì. Èéíõ¿¿ òºðºëò îãöîì
áóóðñíààð õ¿í àìûí íàñíû á¿òýö õºãøðºõ õàíäëàãàòàé áîëîí õóâèð÷ áàéíà.
Ýíýõ¿¿ íàñíû á¿òöèéí ººð÷ëºëò íü äàðààãèéí 35 æèëèéí õóãàöààíä Ìîíãîëûí
ýäèéí çàñãèéí õºãæèëä ò¿ëõýö ¿ç¿¿ëýõ áîëîìæòîé õ¿í àì ç¿éí îð÷íû
òààëàìæòàé óóð àìüñãàë á¿ðäýýä áóéã èëòãýíý. Ìîíãîë óëñ 20-ð çóóíä õ¿í àìàà 9
óäàà òîîëñîíû îòãîí íü 2000 îíä õèéãäñýí áèëýý. Ìîíãîëûí õ¿í àì ç¿éí îð÷íû
òàëààð ñóäàëãàà õèéõýä äýýðõ òîîëëîãóóäûí ¿ð ä¿í ¿íýòýé ìýäýýëë¿¿äèéã ºã÷
áàéñíûã ýíä çàéëøã¿é äóðäàõ õýðýãòýé. Ýäãýýð òîîëëîãóóäûí ¿ð ä¿íãýýñ ãàäíà
ñ¿¿ë÷èéí òîîëëîãûí ä¿íä ¿íäýñëýñýí 2025 îí õ¿ðòýëõ õýòèéí òîîöîîã
ñóäàëãààíäàà àøèãëàâ. Ãýõäýý õýòèéí òîîöîîíû äýýä, äóíä, äîîä ãýñýí 3
õóâèëáàðààñ ¿íäñýí ÷èã õàíäëàãûã èëýðõèéëñíýýð íü äóíä õóâèëáàðûí òîîöîîã
äàíãààð íü àøèãëàñàí áîëíî.
2. Íàñíû á¿òöèéí ººð÷ëºëò áà «õ¿í àì ç¿éí öîíõ»
Ìîíãîë óëñûí õ¿í àì õºãæèæ áóé áóñàä îðíóóäûí íýãýí àäèë çàëóó íàñíû
á¿òýöòýéä òîîöîãääîã. 2000 îíä ãîë÷ íàñ áóþó õ¿í àìûí òîîã òýíö¿¿ õýñýãò
õóâààã÷ íàñ 21.6 áàéñàí íü ¿¿íèé íîòîëãîî áîëîõ áèç. Õ¿í àìûí õýòèéí
29