200214

2 / 8

2
НИЙТЛЭЛ ДеФакто
ДУНДАЖДАВХАРГА ГЭЖ ХЭН БЭ?
Эдийн засагчид нийгмийн хөгжилд дундаж давхаргын
үүрэг, оролцоог чухалчилж ирсэн ч өнөөг хүртэл “дундаж
давхарга” гэж яг хэнийг хэлэх вэ гэдэг дээр нэгдсэн
ойлголт, зөвшилцөлд хүрээгүй ажээ.
Жишээ нь, Brookings Institution өдөрт 11-110
ам.долларын орлоготой хүнийг дундаж давхаргынх гээд
2016 оны байдлаар дэлхийн 3.2 тэрбум хүн энэ бүлэгт
хамрагдаж, жил бүр 140 сая хүнээр нэмэгдэж байна гэжээ.
Өргөн хүрээнд хүлээн зөвшөөрөгдсөн, өөр нэг
тодорхойлолт бол дундаж давхарга нь хоол, хувцас,
орон гэр, боловсрол, эрүүл мэндийн сар тутмын зардлаа
төлөөд цаана нь тодорхой хэмжээний хуримтлал хийж
чадаж буй айл өрхийг хэлдэг.
Өндөр хөгжсөн орны дунджаас доогуур орлоготой
иргэн, хөгжиж буй орны дундаж орлоготой иргэнээс
харьцангуй өндөр орлоготой. Гэхдээ нэг өдөрт
шаардлагатай амьжиргааны түвшин буюу ядуурлын
босгыг хүний 1.90 ам.доллар гэдэг мөнгөөр ч бас тооцож
байна. Зарим судлаачид хөгжиж буй орнуудын дундаж
давхарга гэдэгт өдөрт хүний 2-13 ам.доллар, зарим нь
2-10 ам.доллар, гурав дахь нь 10-100 ам.доллараар
тооцохыг зөвлөж байна.
МУ-ын хувьд Эдийн засгийн судалгаа, эрдэм
шинжилгээний хүрээлэн -ээс дундаж давхаргыг
тодорхойлох судалгааг онуудад хийжээ.
Уг судалгаанд тухайн жилийн өрхийн дунд (медиан)
орлогын 67-200 хувьтай тэнцэх орлоготой өрхийг дундаж
давхаргад тооцжээ. Судалгаагаар 2002 онд нийт өрхийн
20 хувийг өндөр, 51 хувийг дундаж, 29 хувийг бага
орлоготой өрхүүд бүрдүүлж байсан бол 2014 онд нийт
өрхийн 14 хувийг өндөр, 61 хувийг дундаж, 25 хувийг бага
орлоготой өрхүүд эзлэх болжээ. Манай дундаж орлоготой
өрхийн тоо 12 жилийн дотор 10 хувиар нэмэгдэв.
Мөн өрхүүдийн орлогын тэгш бус байдал хэрхэн
өөрчлөгдсөнийг тодорхойлжээ. 2002-2008 оны хооронд
дундажорлоготойөрхийн тоонэмэгдэж, өндөрорлоготой
өрхийн тоо буурсан ч орлого нь хэвээр байв. Харин 2008-
2014 оны хооронд дундаж орлоготой өрхийн тоо эрс
нэмэгдэхтэй зэрэгцээд өрхийн орлого ч нэмэгдсэн бол,
өндөр орлоготой өрхийн тоо буурахын хэрээр орлого ч
бас буурчээ.
Зураг 1: Дундаж давхаргын өрхөд эзлэх хувь ба орлогод эзлэх хувь
Мөн өрхийн орлогын тэгш бус байдал зөвхөн хот хөдөөд бус, нийслэлийн дүүрэг хооронд ч байна. Бага орлоготой
өрхийн тоо нийслэлийн төв рүү ойр дүүргүүдэд захын дүүргүүдээс харьцангуй цөөн байна.
Засгийн газар хаврын чуулганаар хэлэлцүүлэх ирэх 30 жилийн хөгжлийн төлөвлөгөөндөө “Хүн амын хөдөлмөр
эрхлэлтийг дэмжин өрхийн орлогыг тогтвортой нэмэгдүүлж, идэвхтэй бүтээлч гэр бүлийг төлөвшүүлэн, хэрэгцээндээ
нийцсэн байр сууц бүхий, хөрөнгө оруулалтын таатай орчин, нөхцөлд өрсөлдөхүйц бичил, жижиг, дунд бизнес эрхлэн
өрх, гэр бүл, өөрийгөө тэтгэн амьдрах боломжтой, сэтгэл хангалуун амьдрах нөхцлөөр тэтгэгдсэн дундаж давхаргыг
2050 он гэхэд нийт хүн амын 80 хувьд хүргэх болно” гэсэн том зорилтыг дэвшүүлээд байна. Энэ баримт бичигт дундаж
давхаргыг өнөөдөр 16.2 хувь гээд 2030 онд 50, 2040 онд 70, 2050 онд 80 хувьд хүргэх гэнэ. Энэ 16.2 болон бусад хувийг
хэрхэн тооцсон нь ойлгомжгүй байна.
24
6. МОНГОЛЫН ДУНДАЖ ДАВХАРГЫН БУСАД АСУУДАЛ
6.1. Орлогын тэгш бус байдлын өөрчлөлт
Энэ судалгаатай холбоотойгоор нийгэм дэх орлогын тэгш хуваарилалтын асуудлыг дэвшүүлж
болно. Бидний сонгон авсан меди н өрхийн орлогод суурилсан дундаж давх ргын өөрчлөлт
орлогын тэгш бус байдлын өөрчлөлтөөр бүрэн тайлбарлагддаг.
Өрхийн нэг хүнд ногдох өдрийн рлого нь медиан орлогын 67%-200% завсарт байх өрхийг
дундаж давхарга г ж тооц он орлогын бүлгүүдийн нийт өрхөд эзлэх хувь ба тэдний орлогын
нийт орлог д эзлэх хувиудыг Зураг 3 -т аруулав. Орлогын хуваарилалтыг харахад, 2002 онд
нийт өрхийн 20%-ийг эзлэх өндөр орлоготой өрхүүдэд нийт орлогын 42% ноогдож, 29%-ийг
эзлэх бага орлоготой өрхүүдэд орлогын 12% ноогдож байв. 2002-2008 нд өндөр орлоготой
өрхүүдийн эзлэх хувь 17 % болж буурсан ч орлого нь 42% хэвээр байсан бол бага орлоготой
өрхүүдийн эзлэх хувь 32% болж өссөн ч орлого нь 12% хэвээр байв. Харин 2008-2014 онд бага
орлоготой өрхийн эзлэх хувь 25% болж буурсан ч орлого нь 13% болж өссөн бол өндөр
орлоготой өрхийн эзлэх хувь 14% ба орлого нь 29% болж тус тус буурчээ. Товчоор хэлбэл,
орлогын тэгш бус байдал 2002-2008 онд бага зэрэг нэ эгдэж, 2008-2014 онд нэлээд буурчээ. 2014
онд нийт өрхийн 61% дундаж давхаргад хамаарах бөгөөд тэд өрхийн нийт орлогын 58%-ийг
бүрдүүлж байв.
Зураг 3 . Дундаж давхаргын өрхөд эзлэх хувь ба орлогод эзлэх хувь
Эх сурвалж: ҮСХ, судлаачдын тооцоолол
Үүнтэй ижил аргаар АНУ-ын дундаж давхаргыг тодорхойлсон Pew Research Institute -ийн
суд лга нд, 2014 оны б йдлаар АНУ-ын дундаж давхарга өрхүүдийн 50 %-ийг, нийт орлог н
43%-ийг бүрдүүлж байна. (Pew Research Center, 2015a)
29%
12%
30%
12%
25%
13%
51%
46%
53%
46%
61%
58%
20%
42%
17%
42%
14%
29%
өрхөд эзлэх
хувь
орлогод эзлэх
хувь
өрхөд эзлэх
хувь
орлогод эзлэх
хувь
өрхөд эзлэх
хувь
орлогод эзлэх
хувь
2002 2008 2014
Өндөр
орлоготой
Дундаж
Бага
орлоготой
Эх сурвалж: