200214

1 / 8

Ì Ý Ä Ý Ý Ë Í Ý | Ç Î Ð È Ã Æ Ó Ó Ë Í À | Ì Ý Ä Ý Ë Æ Ү Ү Ë Í Ý
W E E K L Y
Баасан, 2020.02.14, №06 (135)
УЛС ТӨР, ЭДИЙН ЗАСГИЙН ДҮН ШИНЖИЛГЭЭНИЙ, БИЕ ДААСАН,
УЛС ТӨРИЙН НАМААС ХАРААТ БУС, ДОЛОО ХОНОГ ТУТМЫН ГЛОБАЛ СОНИН
НИЙТЛЭЛ ДеФакто
Д.Жаргалсайхан
Эдийн засагч, нийтлэлч
VI НҮҮРТ
IV НҮҮРТ
А рдчилсан нийгэмд сонгосон төрдөө хяналт тавьж,
хариуцлага нэхдэг, хамгийн идэвхтэй иргэд нь дундаж
давхаргынхан. Дундаждавхаргатомбайх тусмааболовсрол,
эрүүл мэнд зэрэг нийгмийн үйлчилгээ хүртээмжтэй, төр
засгийн албан тушаалтнуудын авлига, хээл хахууль харьцангуй бага
байдаг. Тэгвэл дундаж давхарга нь нийгмийн олонх болоогүй, хэт
өндөр ба хэт доогуур орлоготой хэсгийн зааг, ялгаа өссөн улс оронд
нийгэм нь улам бүр талцан хуваагдаж, зөрчил тэмцэл хурцаддаг.
Сүүлийн хэдэн арван жилд, аж үйлдвэржилт өндөр хөгжсөн орнуудаас
хөгжиж буй орнуудад шилжиж, хятадын эдийн засгийн эрчимтэй
өсөлтийн нөлөөгөөр бүс нутгийн орнуудын эдийн засаг ч тогтвортой
өсөв. Улс орны эдийн засаг өсөхийн хэрээр хамгийн гол хэрэглэгчид нь
болох дундаж давхарга тэлж, улмаар зах зээл өргөжиж, төрөлжихийн
зэрэгцээ шинэ бүтээл төрж, шинэ ажлын байр олноор бий болдог.
Мөн хөрөнгө оруулалт, хуримтлал нэмэгдэх нөхцөл бүрддэг учир энэ
давхарга эдийн засгийн өсөлтийг тэтгэх гол хүчин зүйл нь юм.
ТОЙМ ДеФакто
НАМРЫН
ЧУУЛГАНААР
БАТАЛСАН 154 ХУУЛЬ
УТААГ 50 ХУВЬ
БУУРУУЛСАН ГЭЖ
ҮНЭН ҮҮ?
№515
| |
аасан, 2020.01.24, 03 (132)
ÓË Т Ð, ÝÄÈ Í ÇÀ ÃÈ Í ÄҮÍ ÈÍÆÈËÃÝÝÍÈ , БÈЕ ÄÀÀ ÀÍ,
ÓË Т ÐÈ Í ÍÀÌÀÀ ХÀÐÀÀТ БÓ , ÄÎËÎÎ ХÎÍÎÃ ТÓТÌ Í ÃËÎБÀË ÎÍÈÍ
Т ДеФакто
.
Эдийн засагч, ний лэлч
VII Т
IV НҮҮРТ
Эдүгээ, бизнес эрхлэгчид, дэлхий даяар франчайзинг руу хошуурч
байна. Олон улсад танигдсан брэндийг төлөөлөх эрх авч, бараа,
үйлчилгээг нь орон нутгийн зах зээлд нэвтрүүлэх нь өөрийн бизнесээ
шинээр эхлүүлснээс эрсдэл, зардал багатай ажээ. Эрсдэл буурснаар
тогтвортой хөгжиж, эдийн засагт бодит үнэ цэнэ, өсөлтийг авч ирдэг.
Энэ бол бас өр тавихгүй, нэмж хөрөнгө гаргахг йгээр бизнесээ
өргөжүүлэх сайхан боломж. Франчайзинг олгож буй тал нь авч буй
талдаа өөрийн бизнесээ нээж, цааш нь авч явах боломжийг олгохоос
гадна шаардлагатай хөрөнгө оруулалтыг гаргадаг. Ийнхүү бусдын
хөрөнгөөр өөрийн бизнесийг өсгөх алтан боломжийг олгодог юм.
Үйлчлүүлэгч нь дэлхийн аль ч хэсэгт аялаж, амьдрахдаа өөрийн
мэддэг, дассан бараа, бүтээгдэхүүнээ хэрэглэж, олон улсын стандартын
үйлч лгээ авах боломж йг франчайзинг бизнес олгож байна.
Франчайзинг ол огч нь зах зээлээ өргөжүүлэхэд тулгардаг эрсдлээ эрс
багасгаж, зөвхөн брэндийнхээ нөү-хау, стандартыг хянах, засах үүрэг
хүлээдэг. Харин эрх хүлээн авагч тал нь нэгэнт танигдсан брэндийн
нэр хүнд төдийгүй, туршлага мэдлэг, ололт амжилт дээр тулгуурлах
замаар эрсдлээ багасган, үйл ажиллагаа явуулдаг. Франчайзинг нь
хоёр талын харилцан үр ашигтай хамтын ажиллагаан дээр суурилдаг.
Бизнес бүхлээрээ амжилттай, өгөөжтэй ажиллаж ба ж л франчайзинг
эрх олгогч, эрх хүлээн авагч тал тус тусын ашгаа хүртдэг.
ТОЙМ ДеФакто
СЭТГҮҮЛЧДИЙГ Л
ДУУГАЙ БАЙЛГАХ ГЭСЭН
ЭРҮҮ ИЙН ХУУЛИЙН
ӨӨРЧ ӨЛТ БОЛЛОО
ШАРЫН ГОЛЫН УУРХАЙ
ДАМПУУРВАЛ
ДАРХАН, ЭРДЭНЭТИЙН
ИРГЭД ЯАХ ВЭ?
512
ШИНЭ БОЛОМЖ
ФРАНЧАЙЗИНГ
Ц.Батболд
Хөгжлийн эдийн засагч (PhD),
олон улсын хуульч
ХУУЛИЙН ЗАСАГЛАЛ
АРДЧИЛАЛ, ПОПУЛИЗМ
Ц.БАТБОЛД
Хөгжлийн эдийн засагч (PhD) бөгөөд
АНУ-д мэргэжлээрээ ажиллаж байна.
НИЙТЛЭЛ
Ардчилал хамгийн муу засаглал, гэхдээ бусад
нь бүр дор гэж Черчиль 1947 онд хэлсэн нь
хүмүүс хүсэлд нь таарсан бүхнийг амласан
“демагог” буюу ардын баатруудыг төрийн эрхэнд
сонгож,тэрньсонгуульднөлөөтэйолонхидтаалагдаж
л байвал улс оронд хортой, буруу ч хамаагүй бодлого
явуулах буюу популизм хийх эрмэлзэлтэй байдгийг
анхааруулсных бөгөөд, түүний хамгийн тод жишээ
нь Гитлер байв.
1. Анх 2500 жилийн тэртээх Грекийн хот улсуудын
практикт хэвшсэн демо-ард түмний, крация-
засаглал буюу ардчиллыг тэр үеийн хамгий
том сэтгэгч Плато (Республика бүтээлдээ)
удирдагч, цэргийнхэн, хөдөлмөрчдийн
үүрэг шал өөр учир өндөр боловсролтой
хааныг гүйцэхгүй гэж шүүмжилж байсан бол,
түүний шавь Македонын Александрын багш
Аристотель (Улс төр бүтээлдээ) нийгмийг
хамгийн мэдлэг чадвартай элит цөөнх удирдах
нь зөв гээд засаглалын хамгийн муу гурван
хэлбэр нь нэг хүний дарангуйлал, олигархи ба
нийтийн ардчилал гэж сургаж байв. Дараагийн
үе шат болох Ромын бүгд найрамдах засаглал
ч массын дэмжлэг олох зорилгоор буурай
хөршүүдээ түрэмгийлэн эзлэж, байсхийгээд
л үнэгүй талх тарааж, гладиаторын наадам
зохиодог байсан нь популизм гэсэн утгатай
“bread and circus” гэдэг хэллэг өнөөгийн англи
хэлэнд үлдээжээ. Ром мөхсөний дараах шашин
ноёрхсон дундад зууны хоцрогдол бутрал
төлөгчид түүний дарамт, зарцуулалтыг хянаж
байх эрхтэй эсэн гол санаанд үнд лэсэн. Хүн
төрөлхтни түүхэнд эрх чөл өг хамгийн сайн
хангасан засаглал гэж Гегель үнэлж байсан ч
өмнөх бүх ардчиллын адил сонгуулийн эрхийг
зөвхөн зохих түвшний хөрөнгөтэй, үн амын
дөрөв хү эхгүй хувьд олго байв. Бусад оронд
хамгийн их нөлөөлсөн ардчиллын дараагийн
үе шат нь Английн системд шүүмжлэлтэй
хандаж, Грек Ромын онгодог уламжлал, сэргэн
мандалтын шинэ үз л санааг сайн судалсан,
тэр үедээ хамгийн өндөр боловсролтой хүмүүс
массы нөлөөгүй боловсруулж баталсан
Америкийн үндсэн хуулийн систем юм. Үүнд
засгийн эрх ард түмний зөвшөөрлөөс үүсэлтэй
ба хүн бүр эрх чө өөтэй амьдарч феодал
ноёдтой адилхан өмч эзэмших, түүнийгээ
чөлөөтэй ашиглах “natural” буюу төрөлхийн
эрхтэй тухай Ж.Локе, Ж.Ж.Руссо, Т.Хобс зэрэг
Гэгээрлийн их сэтгэгчдийн шинэ философи,
Америкийн хувьсгалтай нэг онд гарсан
А.Смитийн зах зээлийн эдийн засгийн онол,
шашны бурангуйг ялж гарч ирсэн шинжлэх
ухаанч үзэл их нөлөөлсөн байна.
3. Америкийн хувьсгалын шууд нөлөөн дор бараг
залгаад болсон Францын хувьсгалд популист
Якобинчууд давамгайлснаар засгийн эрхийн
төлөөх эмх замбараагүй цуст тэмцэл өрнөж,
эцсийн дүнд 17 мянган хүн улс төрийн хэргээр
цаазлуулж, шүүхээр шийтгүүлээгүй 10 мянган
БА МОНГОЛ
Ардчилал ба Үндсэн хууль
Хууль бол ардчиллыг гажуудлаас
хамгаалах баталгаа юм. Ардчилал санал
зөрөлдөөнөө гудамжинд биш танхимд
шийдвэрлэх ёстой болгодог бол, хууль оло хоор
түрэмгийлэн цөөнхийн буюу хувь хүний эрх
ашгийг хохироохгүй болгодог. “Rule of Law” буюу
хуулийн засагл л сул б йв л популистууд яаж
сүйрүүлдгийн жишээ нь фашизм.
Италид 1922 онд хөдөлмөрчид, халагдсан
байлдагчид дайны дараах хүнд байдлаас
гаргаж чадахгүй Ерөнхий сайдаа огцруулахыг
шаардан сонгуульд ялж, тэдний удирдагч
Мусолини хамгийн залуу Ерөнхий сайд болсон
байдаг. Үндс рхэг үзлийнхээ улмаас Италийн
социал ст намын удирдлагаас хөөгдс ,
Щвейцарт Ленинтэй уулзаж байсан гэдэг энэ
сэтгүүлч цэргийн хуучин формтой 30 мянган
ажилгүй дайчдын жагсаал зохион байгуулж,
бизнесменүүд, цэргийнхэн, ажилчид, оюута
залуучуудын шаард ж байсан бүхнийг амлаж,
гол нь тэд ий үндэсний үзэл дээр тоглосон гэдэг.
Ромын цэргийн сү д болох олсоор ба ласан
фаши сү ээр амаа фашист гэж, өвгөдийн
улсыг сэргээнэ гэж ард түмнээ хөөргөн, шударга
ёс тогтоох нэрийдэлтэй большевикуудаас
хуулбарласан дарангуйллыг нь ашгүй Италид
галт эрэг цагтаа хөдөлдөг болж байна гэж
эхэндээ магтаж байсан гэдэг.
Дайн өдөөснийхөөшийтгэлд бүх колони, зарим
нутгаа алдаж их торгууль хүлээсэн Германд
“Үндэсний социалист герман ажилчдын нам”
нэртэй гарч ирсэн “National Socialist” буюу нацист
нам 1933 онд мөн бүх з влонг арилгах с хан
амлалтаар Засгийн эрхэнд гарч, зураач болох
гээд бүтээгүй, боловсрол ядмаг Гитлер эхлээд
Канцлер, жилийн дараа Ерөнхийлөгч нэгтгэсэн
герман гаралтан англи удамтайчуудаас ч олон
болов. Германы дордолтод гадныхан ялангуяа
Еврейчүүд буруутай, бид дээд заяатай “ариан”
үндэстэн ялна гэж ард түмнээ хөөргөн, Ромыг
дуурайсан дэлхийн нийслэл Герман а төслөө
“урлаач” өөрөө зохиосон байдаг. Еврейн онол
гэж коммунизмыг үзэн ядагч түүнийг Зөвлөлтийн
эсрэг түшиг гэж байтал 1939 оны 8-р сарын 23-
ИТАЛИД
ГЕРМ НД
ХУУЛИЙН ЗАСАГЛАЛ
ТОМ ТҮҮХИЙН
Нэгдсэн Үндэстний байгууллагын 75 жилийн
ойд зориулан НҮБ-ын ажилтан Ц.Батболд бичив.
СУРГАМЖ
ДУНДАЖ
ГООЖИЖ Б ЙНА
ДАВХАРГА
Ì Ý Ä Ý Ý Ë Í Ý | Ç Î Ð È Ã Æ Ó Ó Ë Í À | Ì Ý Ä Ý Ë Æ Ү Ү Ë Í Ý
W E E K L Y
Пүрэв, 2020.01.16, №02 (131)
ÓËС ТӨÐ, ÝÄÈЙÍ ÇÀСÃÈЙÍ ÄҮÍ ШÈÍÆÈËÃÝÝÍÈЙ, БÈЕ ÄÀÀСÀÍ,
ÓËС ТӨÐÈЙÍ ÍÀÌÀÀС Х ÐÀÀТ БÓС, ÄÎËÎÎ ХÎÍÎÃ ТÓТÌЫÍ ÃËÎБÀË СÎÍÈÍ
БОЛОВСРО
Б.Насанбаяр
Ph.D /Боловсрол суд ал/
НИЙТЛЭЛ ДеФакто
Д.Жаргалсайхан
Эдийн засагч, нийтлэлч
VI НҮҮРТ
IV НҮҮРТ Хүний аз жарг л, амжилт нь хүүхэд б й даа ш ардлагатай
шим тэжээлээ авсан эсэхээс ихээхэн хамаардаг ажээ. Хэрэв
багадаа тэр хэрэгцээт шим тэжээлээ аваагүй бол том болоод
олох орлогод нь хүртэл нөлөөлдөг гэнэ. Иод, төмөр, кальци
гэх мэт бичил тэжээлийн элементүүд хүртэл эдийн засгийн хөгжилтэй
холбогддог. Энэ дүгнэлтийг 2019 оны Нобелийн шагнал хүртсэн MIT
сургуулийн эдийн зас гчид Абхижит Бане же, Эстер Дуфло нар хийжээ.
Тэд олон орны ядуу иргэдийн ас удал, ядуурлыг шийдэх төр засг
оролдлогыг судалс н дээрх дүгнэлтээ 2010 онд хэвлүүлсэн “Poor
economics” (Ядуу эдийн засаг) номондоо оруулжээ.
Ер нь нийгмийн тэгш бус байдал, ядуурлын эх сурвалж нь хүүхэд
байхаас, зарим тохиолдолд бүр төрөхөөс өмнө бий болдог. Тийм ч
учраас олон орны бодлого боловсруулагчид бага насны, тэр дундаа
су гуулийн нас ы хүүхдүүдэд зориулж тусга хөтөлбө хэрэгжүүлэх
болжээ. Жишээлбэл бага насны хүүхдүүдэд зориулсан үдийн цай,
сургуулийн сүү гэх мэт хөтөлбөрүүд юм.
ТОЙМ ДеФакто
ТЭТГЭВРИЙН ЗЭЭЛИЙГ
ТЭГЛЭСНЭЭР
ЭХНИЙ ЭЭЛЖИНД
БАНКУУД ХОЖИЖ БАЙНА
ЗАРИМ ШҮҮГЧДИЙГ
ТОМИЛЛОО
АИ-92 ШАТАХУУНЫ
ҮНИЙГ ТОГТВОРТОЙ
БАЙЛГАХААР
ЭРСДЛИЙН САН
БАЙГУУЛНА
№511 ҮНДЭСТНИЙ ИРЭЭДҮЙ
ҮНДЭСТНИЙ
ИРЭЭДҮЙ
ХҮҮХДИЙН СҮҮ БА
ХҮҮХДИЙН СҮҮ БА
Б О Л О В С Р О Л
ЛИБЕРАЛАжил мэргэжлийн
ЧИГ БАРИМЖАА