4 / 8
ХУУЛИЙН ЗАСАГЛАЛ
4
Хөгжлийн эдийн засагч (PhD), олон улсын хуульч
Ц.Батболд
У
лс хоорондын маргааныг хэлэлцээр, арбитрын
аргаар шийдвэрлэж, зэвсэглэлийг тууштай
хорогдуулах
замаар
дайнаас
сэргийлэх
зорилготой энэ байгууллага Женев дэх одоогийн НҮБ-ын
ордонд 1920 онд ажлаа эхлүүлэв. Мөн одоогийнх шиг 9-р
сард гишүүн (63) бүр нэг саналтай Ерөнхий Ассамблей
хуралдаж, бусад үед гол асуудлыг Англи, Франц, Итали,
Япон гэсэн 4 байнгын гишүүн, 4 жилээр сонгогддог 9
байнгын бус гишүүн санал нэгдэж шийдвэрлэдэг байв.
Дүрэмд заасанчлан, холбогдох талуудын хүсэлтээр
маргааныг таслах буюу хууль зүйн дүгнэлт өгөх Олон
улсын байнгын шүүх Гаагад байгуулав. Ингэснээр
жижиг буурай орнууд хуулийн өмнө адил тэгш эрхтэй
болж, колони хэвээр орнууд ч олон улсын хяналтын
дор яваандаа тусгаар тогтнох агуулгатай Мандатын
системд хамрагдав. Мөн АНУ-ын санаачилгаар 1921 онд
Вашингтонд болсон бага хурлаар том оврын байлдааны
хөлөг онгоцны дээд хязгаарыг Англи, Америк 500, Япон
300, Франц, Итали 167 мянган тонн багтаамжаар, 1930
оны Лондонгийн хурлаар Англи, Америк, Японы жижиг
оврын цэргийн усан онгоцны харьцааг 10:10:7-оор
тогтоосон нь их гүрнүүдийн стратегийн сөргөлдөөнийг
сааруулахад том алхам болов.
Лиг дайны дараах тулгамдсан олон асуудлуудыг
зохицуулж, дэлхийн эдийн засаг харьцангүй түргэн
сэргэх нөхцлийг бүрдүүлж чадсан боловч, АНУ, Герман,
ЗХУ-ыг оруулаагүй, шийдвэрийг нь биелүүлэхгүй
нөхцөлд эдийн засгийн хоригоос өөр авах арга
хэмжээгүй байсан нь түүний үр нөлөөг хязгаарлаж
байв. АНУ-ыг татан оролцуулах Францын чармайлтаар
аливаа маргааныг дайны аргаар шийдэхийг хориглосон
Келлог-Бриандын (2 орны гадаад явдлын сайдууд) гэрээ
1928 онд байгуулагдаж, эцсийн дүнд 63 орон нэгдсэн
байна. Гэвч 1932 онд Женевт болж 60 орон оролцсон
зэвсэглэл хорогдуулах бага хурлаар довтлох чанартай
зэвсгийг хориглох тухай АНУ-ын саналыг (Герман, ЗХУ
дэмжсэн) бусад гүрнүүд хүлээн аваагүй байна. Хамгийн
гол нь Лигийн дүрэм, зарчмыг илт зөрчсөн Герман,
Итали, Японы түрэмгий үйлдлүүдийг зогсоож чадаагүй
нь дахин дайнд хүргэсэн байна. Үүнд бусад орнууд энх
цагт шилжиж цэрэг стратегийн нөлөөлөл суларснаас
гадна, дэлхийн эдийн засгийн их хямрал гол хүчин зүйл
болсон байдаг. Жишээ нь дэлхийн хоёрдугаар дайны
ихэнх байлдаан нутагт нь болсон Франц сүйдэж Англи,
Америкаас холбоотнууддаа, түүний дотор Орост өгсөн
зээл төлөгдөх найдваргүй болсны улмаас Версалын
гэрээгээр Германд асар өндөр төлбөр ногдуулжээ. Вилсон
эсэргүүцсэн боловч Лигийг цэрэгтэй болгох Францын
саналыг өөрөө, Англи, Франц Германд дахин довтолвол
АНУ туслах баталгааг конгресс унагаасан байсан тул
дийлээгүй байдаг. Америкт одоогийнх шиг хувиа бодох
(America first) хөдөлгөөн өрнөж, импортын татвараа
нэмэгдүүлэх бодлого баримталсан нь Герман, Австрийн
банкны дампуурлаас эхэлсэн эдийн засгийн хямралыг
дэлхийд тараах ташуур болжээ.
Энэ нь бүх бурууг бусдад тохох үндсэрхэг милитарист
үзлийг дэвэргэсэн популист удирдагчид Герман, Итали,
Японд засгийн эрхэнд гарах нөхцлийг бүрдүүлсэн байна.
1932 онд Вашингтоны гэрээгээр хүчирхэгжих боломж
хаалаа гэж Японы усан цэргийн офицерууд Ерөнхий
сайдаа алж, адмирал хүн тавьсан байдаг. Германыг
1926 онд Лигт бүр гүйцэтгэх зөвлөлийн байнгын
гишүүнээр элсүүлсэн боловч 1933 онд Гитлер канцлер
болмогц хаяж гарсан бол, Япон Хятадыг довтолсныг
нь, Итали Этиопид довтолсныг нь буруушаасны улмаас
бас гарсан байна. Ингээд 1936 онд эхлээд Берлин-
Ромын тэнхлэг, дараа нь Япон нийлсэн Коминтерний
эсрэг гурвалсан эвсэл байгуулагдав. 1919 онд Москвад
Коминтерн байгуулагдаж бусад оронд коммунист үзэл
суртал дэлгэрүүлэх, коммунист нам байгуулахад идэвхтэй
туслаж эхэлсэн нь зөвлөлтийн эсрэг үзлийг хүчтэй
болгож, барууны орнуудын зүгээс дээрх эвсэлд зөөлөн
хандах төдийгүй, Англи, Франц ЗХУ-тай биш Польштой
харилцан туслах гэрээ байгуулж, Сталин Гитлертэй
харилцан үл довтлох гэрээ байгуулахад хүргэсэн байна
(1934 онд ЗХУ-ыг байнгын гишүүнээр элсүүлсэн боловч
1939 онд Финландыг довтолсон учир Лигээс хөөсөн).
Ингээд 1939 оны 9 сард Герман Польшт довтлоход Англи,
Франц Германд дайн зарласнаар дэлхийн хоёрдугаар
дайн эхлэв.
Энэ үеийн Монголд хамаатай гол үйл явдал нь
Манжуур тойрсон Хятад, Япон, Оросын харилцаа
байв.
Япон 1914 онд дэлхийн дайн эхэлмэгц Лиандун
болон далай дахь Германы концессуудыг эзлэж, 1915
оны 1-р сард үндсэндээ дагуул улс бол гэсэн агуулгатай
21 зүйлийн тулган шаардалтаа Хятадад өгсөн байдаг.
Тухайн үедээ орон нутгийн цэргийн ноёдыг захирч ядаж
байсан ерөнхийлөгч Юань Ши Кай төдийлөн эсэргүүцэж
ҮНДЭСТНҮҮДИЙН ЛИГ
VII НҮҮРТ
IV НҮҮРТ
Эдүгээ, бизнес эрхлэгчид, дэлхий даяа
байна. Олон улсад танигдсан брэндий
үйлчилгээг нь орон нутгийн зах зээлд нэ
шинээр эхлүүлснээс эрсдэл, зардал бага
тогтвортой хөгжиж, эдийн засагт бодит ү
Энэ бол бас өр тавихгүй, нэмж хөрө
өргөжүү эх сайх н боломж. Франчайзи
талдаа өөрийн бизнесээ нээж, цааш нь а
гадна шаардлагатай хөрөнгө оруулалт
хөрөнгөөр өөрийн бизнесийг өсгөх алтан
Үйлчлүүлэгч ь дэлхийн аль ч хэсэгт
мэддэг, дассан бараа, бүтээгдэхүүнээ хэрэ
үйлчилгээ авах боломжийг франчайз
Франчайзинг олгогч нь зах зээлээ өргөж
багасгаж, зөвхөн брэндийнхээ нөү-хау, с
хүлээдэг. Харин эрх хүлээн авагч тал нь
нэр хүнд төдийгүй, туршл а мэдлэг, ол
замаар эрсдлээ багасган, үйл ажиллага
хоёр т лын харилцан үр ашигтай хамты
Бизнес бүхлээрээ амжилттай, өгөөжтэй а
эрх олгогч, эрх хүлээн авагч тал тус тусын
ТОЙМ
ДеФакто
СЭТГҮҮЛЧДИЙГ Л
ДУУГАЙ БАЙЛГАХ ГЭСЭН
ЭРҮҮГИЙН ХУУЛИЙН
ӨӨРЧЛӨЛТ БОЛЛОО
ШАРЫН ГОЛЫН УУРХАЙ
ДАМПУУРВАЛ
ДАРХАН, ЭРДЭНЭТИЙН
ИРГЭД ЯАХ ВЭ?
Ц.Батболд
Хөгжлийн эдийн засагч (PhD),
олон улсын хуульч
ХУУЛИЙН ЗАСАГЛАЛ
АРДЧИЛАЛ, ПОПУЛИЗМ
Ц.БАТБОЛД
Хөгжлийн эдийн засагч (PhD) бөгөөд
АНУ-д мэргэжлээрээ ажиллаж байна.
НИЙТЛЭЛ
А
рдчилал хамгийн муу засаглал, гэхдээ бусад
нь бүр дор гэж Черчиль 1947 онд хэлсэн нь
х мүүс х сэлд нь таарсан бүхнийг амласан
“демагог” буюу ардын баатруудыг төрийн эрхэнд
сонгож, тэрньсонгуульднөлөөтэйолонхидтаалагдаж
л байвал улс оро д ртой, буруу ч хамаагүй бодлого
явуулах буюу популизм хийх эрмэлзэлтэй байдгийг
анхааруулсных бөгөөд, түүний хамгийн тод жишээ
нь Гитлер байв.
1. Анх 2500 жилийн тэртээх Грекийн хот улсуудын
практикт хэвшсэн демо-ард түмний, крация-
засаглал буюу ардчиллыг тэр үеийн хамгий
том сэтгэгч Плато (Республик бүтээлдээ)
удирдагч,
цэргийнхэн,
хөдөлмөрчдийн
үүрэг шал өөр учир өндөр боловсролтой
хааныг гүйцэхгүй гэж шүүмжилж байсан бол,
түүний шавь Македонын Александрын багш
Аристотель (Улс төр бүтээлдээ) нийгмийг
хамги н мэдлэг ча вартай элит цөөнх удирдах
нь зөв ээд засаглалын хамгийн муу гурван
хэлбэр нь нэг хүний дарангуйлал, олигархи ба
нийтийн ардчилал гэж сургаж байв. Дараагийн
үе шат болох Ромын бүгд найрамдах засаглал
ч массын дэмжлэг олох зорилгоор буурай
хөршүүдээ түрэмгийлэн эзлэж, байсхийгээд
л үнэгүй талх тарааж, гладиаторын наадам
зохиодог байсан нь попу изм гэсэн утгатай
“bread and circus” гэдэг хэллэг өнөөгийн англи
хэлэнд үлдээжээ. Ром мөхсөний дараах шашин
ноёрхсон дундад зууны хоцрогдол бутрал
сонгодог ардчиллын уламжлалыг үгүй хийж,
оронд нь орой дээрээ ха нтай оло давхраа
ноёдын ивээлд хамжлагатын хязгаарлагдмал
эрхтэй хүчин зүтгэж амьдардаг феодалын
засаглал тогтжээ.
2. Орчин үеийн ардчиллын түүх Чингис хаан
одоогийн Бээжинг эзэлж байсан 1215 оны 6-р
төлөгчид түүний дарамт, зарцуулалтыг хя
байх эрхтэй гэсэн гол санаанд үндэслэсэн.
төрөлхтний түүхэнд эрх чөл өг хамгийн с
хангасан засаглал гэж Гегель үнэлж байса
өмнөх бүх ардчиллын адил сонгуулийн эрх
зөвхөн зохих түвшний хөрөнгөтэй, үн а
дөрөв хүрэхгүй хувьд олгож байв. Бусад ор
хамгийн их нөлөөлсөн ардчиллын дарааг
үе шат нь Английн системд шүүмжлэл
хандаж, Г ек Ромын сонгодог ул мжлал, сэр
мандалтын шинэ үзэл санааг сайн судал
тэр үедээ хамгийн өндөр боловсролтой хү
массын нөлөөгүй боловсруулж батал
Америкийн үндсэн хуулийн систем юм. Ү
засгийн эрх ард түмний зөвшөөрлөөс үүсэл
а хүн бүр эрх чө өөтэй амьдарч фео
ноёдтой адилха өмч эзэмших, түүни
чөлөөтэй ашигл х “natural” буюу төрөлх
эрхтэй тухай Ж.Локе, Ж.Ж.Руссо, Т.Хобс зэ
Гэгээрлийн их сэтгэгчдийн шинэ филос
Америкийн хувьсгалтай нэг о д гар
А.Смитийн зах зээлийн эдийн засгийн о
шашны бурангуйг ялж гарч ирсэн шинж
ухаанч үзэл их нөлөөлсөн байна.
3. Америкийн хувьсгалын шууд нөлөөн дор ба
залгаад болсон Францын хувьсгалд попул
Якобинчууд давамгайлснаар засгийн эрх
төлөөх эмх замбараагүй цуст тэмцэл өр
эцсийн дүнд 17 мянган хүн улс төрийн хэрг
цаазлуулж, шүүхээр шийтгүүлээгүй 10 мян
хүн шо онд үхсэн нь ардчиллын нэр хүнд
нэг хэсэгтээ унтрааж, Наполеоныг ял
дараа ардчиллын эсрэг Орос, Австри-Ун
Прусийн эзэн х ант улсуудын Ариун Хол
байгуулагдаж, Австри-Унгар болон Ор
АНУ-ын түүхийг сургуульд заахыг хориг
байсан байдаг. Гэвч Наполеоны эзлэлт
үед нэвтэрсэн хөрөнгөтний хувьсгалын ү
БА
МОНГОЛ
Ардчилал ба Үндсэн хууль
Х
ууль
бол
ардчиллыг
гажуудлаас
хамгаалах баталгаа юм. Ардчилал санал
зөрөлдөөнөө гудамжинд биш танхимд
шийдвэрлэх ёстой болгодог бол, хууль оло хоор
түрэмгийлэн цөөнхийн буюу хувь
ашгийг хохироохгүй болгодог. “Rule of
хуулийн засаглал сул байвал попули
сүйрүүлдгийн жишээ нь фашизм.
Италид 1922 онд хөдөлмөрчид, халагдсан
байлдагчид дайны дара х хүнд байдлаас
гаргаж чадахгүй Ерөнхий сайдаа огцруулахыг
шаард н сонгуульд ялж, тэдний удирдагч
Мусолини хамгийн залуу Ерөнхий сайд болсон
байдаг. Үндс рхэг үзлий хээ улмаас Италийн
социалист
намын
удирдлагаас
хөөгдсөн,
Щвейцарт Ленинтэй уулзаж байсан гэдэг энэ
сэтгүүлч цэргийн хуучин формтой 30 мянган
ажилгү дайчдын жагсаал зохион байгуулж,
бизнесменүүд, цэргийнхэн, ажилчи
залуучу ын шаардаж байсан бүхни
гол нь тэд ий үндэсний үзэл дээр тогл
Ромын цэ гийн сү д болох олсоор
фаши сү ээр амаа фашист гэж,
улсыг сэргээнэ гэж ард түмнээ хөөргө
ёс тогтоох нэрийдэлтэй больше
хуулбарласан дарангуйллыг нь ашг
галт эрэг цагтаа хөдөлдөг болж
эхэндээ магтаж байсан гэдэг.
Дайн өдөөснийхөөшийтгэлд үх ко они, за им
нутгаа алдаж их торгууль хүлээсэн Германд
“Үндэсни социалист герман ажилчдын нам”
нэртэй гарч ирсэн “National Socialist” буюу нацист
нам 1933 онд мөн бүх з влонг арилгах сайхан
амлалтаар Засгийн эрхэнд гарч, зураач болох
гээд бүтээг й, боловсрол ядмаг Гитлер эхлээд
Канцлер, жилийн дараа Ерөнхийлөгч нэгтгэсэн
“Fuhrer” буюу их удирдагч болжээ. Тэрээр
парламентын ор онг ш т аж ял тохох замаар
улс төрийн гол өрсөлдөгч коммунистууд боло
өөрийг ньдэмжихгүйнамынхаанөхдийг намнаж,
бусад намыг хориглон, хэвлэл мэдээллийг
пропоганд болгов. Шүүмжлэх магадлалтай
герман гар лтан анг и удамта чууда
болов. Германы дордолтод гадныхан
Еврейчүүд буруутай, бид дээд заяата
үндэстэн ялна гэж ард түмнээ хөөрг
дуурайсан дэлхийн нийслэл Герман
“урлаач” өөрөө зохиосон байдаг. Ев
гэж коммунизмыг үзэн ядагч түүнийг З
эсрэг түшиг гэж байтал 1939 оны 8-р
нд Польш Балтид нууц т хироотой
Рыбентроп гэрээ байгуулагдаж, 9
1-нд Гитлер Польш д довтолсон бол
буюу Халх голын байлдаан дууссаны
Зөвлөлтийн цэрэг зүүн талыг нь эзэлс
Ялты гэрээгээр тэр бүх нутгийг ЗХ
ИТАЛИД
ГЕРМАНД
ТОМ ТҮҮХИЙН
Нэгдсэн Үндэстний байгууллагын 75 жилийн
ойд зориулан НҮБ-ын ажилтан Ц.Батболд бичив.
СУРГАМЖ
Нэгдсэн Үндэстний байгууллагын 75 жилийн
ойд зориулан НҮБ-ын ажилтан Ц.Батболд бичив.
Өмнөх дугаарт гарсан "Том түүхийн сургамж" нийтлэлийн үргэлжлэл