200131

1 / 8

Ì Ý Ä Ý Ý Ë Í Ý | Ç Î Ð È Ã Æ Ó Ó Ë Í À | Ì Ý Ä Ý Ë Æ Ү Ү Ë Í Ý
W E E K L Y
Баасан, 2020.01.31, №04 (133)
УЛС ТӨР, ЭДИЙН ЗАСГИЙН ДҮН ШИНЖИЛГЭЭНИЙ, БИЕ ДААСАН,
УЛС ТӨРИЙН НАМААС ХАРААТ БУС, ДОЛОО ХОНОГ ТУТМЫН ГЛОБАЛ СОНИН
НИЙТЛЭЛ ДеФакто
Д.Жаргалсайхан
Эдийн засагч, нийтлэлч
VI НҮҮРТ
IV НҮҮРТ
350 жилийн өмнө Францын хаан Людовик XIV ингэж хэлжээ. Гэхдээ
эдүгээ төр бол нэг хүнээс биш, гурван үндсэн байгууллаас бүрддэг. Үүнд
төр өөрөө, хуулийн засаглал, ардчилсан хариуцлагын тогтолцоо ордог
ажээ (Ф.Фукуяама. “Улс төрийн тогтолцооны эх сурвалж”). Төр нь эрх
мэдлийг бий болгож, хэрэглэдэг бол хуулийн засаглал, хариуцлагын
тогтолцоо тэр эрх мэдлийг нь хянаж, тэнцвэржүүлдэг. Энэ гурван
байгуулал зэрэг ажиллаж байж л орчин үеийн ардчилсан төр үүргээ
гүйцэтгэж чадна.
Харин монголын төрд эдүгээ авлига нүүрлэж, улсын хөгжлийн
хамгийн том саад тотгор болоод байна. Олон улсын 2019 оны авлигын
индексээр манай улс 35 оноо авч 180 орноос 106-д жагсав. Дэлхий
даяар ч авлига буурахгүй байна. Гол шалтгаан нь улс төрд мөнгөний
нөлөө их, авлига ужгирсантай холбоотой гэж тус индексийг эрхлэн
гаргадаг Транспаранси Интэрнэшнл байгууллага дүгнэжээ. Намуудын
санхүүжилт авлигыг төрүүлж, төрд итгэх иргэдийн итгэл алдарч, дэлхий
даяар шударга ёсыг тогтоохыг шаардах боллоо. Авлига бага буюу 70-
аас дээш оноотой улс орнуудад сонгуулийн санхүүжилтийн хууль эрх
зүй тодорхой, системтэй хэрэгждэг бол 35-аас бага оноотой буюу их
авлигатай орнуудад тийм зохицуулалт сул, эсвэл байхгүй ажээ.
ТОЙМ ДеФакто
2019 ОНД МОНГОЛ
УЛСЫН АВЛИГА ЯМАР
ХЭМЖЭЭНД БАЙВ?
АЙМГУУДЫН
ӨРСӨЛДӨХ ЧАДВАР
ЯМАР БАЙНА ВЭ?
№513
“ТӨР БОЛ БИ”
Ц.Батболд
Хөгжлийн эдийн засагч (PhD),
олон улсын хуульч
ХУУЛИЙН ЗАСАГЛАЛ
ҮНДЭСТНҮҮДИЙН
ЛИГ
| |
W E E K L Y
аасан, 2020.01.24, 03 (132)
ÓË Т Ð, ÝÄÈ Í ÇÀ ÃÈ Í ÄҮÍ ÈÍÆÈËÃÝÝÍÈ , БÈЕ ÄÀÀ ÀÍ,
ÓË Т ÐÈ Í ÍÀÌÀÀ ХÀÐÀÀТ БÓ , ÄÎËÎÎ ХÎÍÎÃ ТÓТÌ Í ÃËÎБÀË ÎÍÈÍ
Т
. галсайхан
Эдийн засагч, ний лэлч
VII Т
IV НҮҮРТ
Эдүгээ, бизнес эрхлэгчид, дэлхий даяар франчайзинг руу хошуурч
байна. Олон улсад танигдсан брэндийг төлөөлөх эрх авч, бараа,
үйлчилгээг нь орон нутгийн зах зээлд нэвтрүүлэх нь өөрийн бизнесээ
шинээр эхлүүлснээс эрсдэл, зардал багатай ажээ. Эрсдэл буурснаар
тогтвортой хөгжиж, эдийн засагт б дит үнэ цэнэ, өсөлтийг авч ирдэг.
Энэ бол бас өр тавихгүй, нэмж хөрөнгө гаргахгүйгээр бизнесээ
өргөжүүлэх сайхан боломж. Франчайзинг олгож буй тал нь авч буй
талдаа өөрийн бизнесээ нээж, цааш нь авч явах боломжийг олгохоос
гадна шаардлагатай хөрөнгө оруулалтыг гаргадаг. Ийнхүү бусдын
хөрөнгөөр өөрийн бизнесийг өсгөх а тан боломжийг олгодог юм.
Үйлчлүүлэгч нь дэлхийн аль ч хэсэгт аялаж, амьдрахдаа өөрийн
мэ дэг, дассан бараа, бүтээгдэхүүнээ хэрэглэж, олон улсын стандартын
үйлчилгээ ав х боломжийг франчайзинг бизнес олгож байна.
Франчайзинг олгогч нь зах зээлээ өргөжүүлэхэд тулгардаг эрсдлээ эрс
багасгаж, зөвхөн брэндийнхээ нөү-хау, стандартыг хянах, засах үүрэг
хүлээдэг. Харин эрх хүлээн авагч тал нь нэгэнт танигдсан брэндийн
нэр хүнд төдийгүй, туршлага мэдлэг, ололт амжилт дээр тулгуурлах
з м ар эрсдлээ багасган, үйл ажилл гаа явуулдаг. Франч йзинг нь
хоёр талын харилцан үр ашигтай хамтын ажиллагаан дээр су рилдаг.
Бизнес бүхлээрээ амжилттай, өгөөжтэй ажиллаж байж л франчайзинг
эрх олгогч, эрх хүлээн авагч тал тус тусын ашгаа хүртдэг.
ТОЙМ ДеФакто
СЭТГҮҮЛЧДИЙГ Л
ДУУГАЙ БАЙЛГАХ ГЭСЭН
ЭРҮҮГИЙН ХУУЛИЙН
ӨӨРЧЛӨЛТ БОЛЛОО
ШАРЫН ГОЛЫН УУРХАЙ
ДАМПУ РВАЛ
ДАРХАН, ЭРДЭНЭТИЙН
ИРГЭД ЯАХ ВЭ?
512
ШИНЭ БОЛОМЖ
ФРАНЧАЙЗИНГ
.
Хөг лийн эдийн засагч (Ph ),
олон улс н хуульч
У САГЛАЛ
АРДЧИЛАЛ, ПОПУЛИЗМ
Ц.БАТБОЛД
Хөгжлийн эдийн засагч (PhD) бөгөөд
АНУ-д мэргэжлээрээ ажиллаж байна.
НИЙТЛЭЛ
Ардчилал хамгийн муу засаглал, гэхдээ бусад
нь бүр дор гэж Черчиль 1947 онд хэлсэн нь
хүмүүс хүсэлд нь таарсан бүхнийг амласан
“демагог” буюу ардын баатруудыг төрийн эрхэнд
сонгож,тэрньсонгуульднөлөөтэйолонхидтаалагдаж
л байвал улс оронд хортой, буруу ч хамаагүй бодлого
явуулах буюу популизм хийх эрмэлзэлтэй байдгийг
анхааруулсных бөгөөд, түүний хамгийн тод жишээ
нь Гитлер байв.
1. Анх 2500 жилийн тэртээх Грекийн хот улсуудын
практикт хэвшсэн демо-ард түмний, крация-
засаглал буюу ардчиллыг тэр үеийн хамгийн
том сэтгэгч Плато (Республика бүтээлдээ)
удирдагч, цэргийнхэн, хөдөлмөрчдийн
үүрэг шал өөр учир өндөр боловсролтой
хааныг гүйцэхгүй гэж шүүмжилж байсан бол,
түүний шавь Македонын Александрын багш
Аристотель (Улс төр бүтээлдээ) нийгмийг
хамгийн мэдлэг чадвартай элит цөөнх удирдах
нь зөв гээд засаглалын хамгийн муу гурван
хэлбэр нь нэг хүний дарангуйлал, олигархи ба
нийтийн ардчилал гэж сургаж байв. Дараагийн
үе шат болох Ромын бүгд найрамдах засаглал
ч массын дэмжлэг олох зорилгоор буурай
хөршүүдээ түрэмгийлэн эзлэж, байсхийгээд
л үнэгүй талх тарааж, гладиаторын наадам
зохиодог байсан нь популизм гэсэн утгатай
“bread and circus” гэдэг хэллэг өнөөгийн англи
хэлэнд үлдээжээ. Ром мөхсөний дараах шашин
ноёрхсон дундад зууны хоцрогдол бутрал
төлөгчид түүний дарамт, зарцуулалтыг хянаж
байх эрхтэй гэсэн гол санаанд үндэслэсэн. Хүн
төрөлхтний түүхэнд эрх чөл өг хамгийн сай
хангасан засаглал гэж Гегель үнэлж байсан ч
өмнөх бүх ардчиллын адил сонгуулийн эрхийг
зөвхөн зохих түвшний хөрөнгөтэй, үн амы
дөрөв хүрэхгүй хувьд олгож байв. Бусад оронд
хамгийн их нөлөөлсөн ардчиллын дараагийн
үе шат нь Английн системд шүүмжлэлтэй
хандаж, Грек Ромын сонгодог уламжлал, сэргэн
мандалтын шинэ үз л санааг сайн судалса ,
тэр үедээ хамгийн өндөр боловсролтой хүмүүс
массын нөлөөгүй боловсруулж баталсан
Америкийн үндсэн хуулийн систем юм. Үүнд
засгийн эрх ард түмний зөвшөөрлөөс үүсэлтэй
ба хүн бүр эрх чөлөөтэй амьдарч феодал
ноёдтой адилхан өмч эзэмших, түүнийгээ
чөлөөтэй ашиглах “natural” буюу төрөлхийн
эрхтэй тухай Ж.Локе, Ж.Ж.Руссо, Т.Хобс зэрэг
Гэгээрлийн их сэтгэгчдийн шинэ философи,
Америкийн хувьсгалтай нэг онд гарсан
А.Смитийн зах зээлийн эдийн засгийн онол,
шашны бурангуйг ялж гарч ирсэн шинжлэх
ухаанч үзэл их нөлөөлсөн байна.
3. Америкийн хувьсгалын шууд нөлөөн дор бараг
залгаад болсон Францын хувьсгалд популист
Якобинчууд давамгайлснаар засгийн эрхийн
төлөөх эмх замбараагүй цуст тэмцэл өрнөж,
эцсийн дүнд 17 мянган хүн улс төрийн хэргээр
цаазлуулж, шүүхээр шийтгүүлээгүй 10 мянган
БА МОНГОЛ
Ардчилал ба Үндсэн хууль
Хууль бол ардчиллыг гажуудлаас
хамгаалах баталгаа юм. Ардчилал санал
зөрөлдөөнөө гудамжинд биш танхимд
шийдвэрлэх ёстой болгодог бол, хууль олонхоор
түрэмгийлэн цөөнхийн буюу хувь хүний эрх
ашгийг хохироохгүй болгодог. “Rule of Law” буюу
хуулийн засаглал сул байвал популистууд яаж
сүйрүүлдгийн жишээ нь фашизм.
Италид 1922 онд хөдөлмөрчид, халаг сан
байлдагчид дайны дараах хүнд байдлаас
гаргаж чадахгүй Ерөнхий сайдаа огцруулахыг
шаардан сонгуульд ялж, тэдний удирдагч
Мусолини хамгийн залуу Ерөнхий сайд болсон
байдаг. Үндсэрхэг үзлийнхээ улмаас Италийн
социал ст намын удирдлагаас хөөгдсөн,
Щвейцарт Ленинтэй уулзаж байсан гэдэг энэ
сэтгүүлч цэргийн хуучин формтой 30 мянган
ажилгүй дайчдын жагсаал зохион байгуулж,
бизнесменүүд, цэргийнхэн, ажилчид, оюутан
залуучуудын шаардаж байсан бүхнийг амлаж,
гол нь тэдний үндэсний үзэл дээр тоглосон гэдэг.
Ромын цэргийн сүлд болох олсоор багласан
фаши сү ээр амаа фашист гэж, өвгөдийн
улсыг сэргээнэ гэж ард түмнээ хөөргөн, шударга
ёс тогтоох нэрийдэлтэй большевикуудаас
хуулбарласан дарангуйллыг нь ашгүй Италид
галт эрэг цагтаа хөдөлдөг болж байна гэж
эхэндээ магтаж байсан гэдэг.
Дайн өдөөснийхөөшийтгэлд бүх колони, зарим
нутгаа алдаж их торгууль хүлээсэн Германд
“Үндэсний социалист герман ажилчдын нам”
нэртэй гарч ирсэн “National Socialist” буюу нацист
нам 1933 онд мөн бүх зовлонг арилгах са хан
амлалтаар Засгийн эрхэнд гарч, зураач болох
гээд бүтээгүй, боловсрол ядмаг Гитлер эхлээд
Канцлер, жилийн дараа Ерөнхийлөгч нэгтгэсэн
герман гаралтан англи удамтайчуудаас ч олон
болов. Германы дордолтод гадныхан ялангуяа
Еврейчүүд буруутай, бид дээд заяатай “ариан”
үндэстэн ялна гэж ард түмнээ хөөргөн, Ромыг
дуурайсан дэлхийн нийслэл Герман а төслөө
“урлаач” өөрөө зохиосон байдаг. Еврейн онол
гэж коммунизмыг үзэн ядагч түүнийг Зөвлөлтийн
эсрэг түшиг гэж байтал 1939 оны 8-р сарын 23-
ИТАЛИД
ГЕРМАНД
ХУУЛИЙН ЗАСАГЛАЛ
ТОМ ТҮҮХИЙН
Нэгдсэн Үндэстний байгууллагын 75 жилийн
ойд зориулан НҮБ-ын ажилтан Ц.Батболд бичив.
СУРГАМЖ
Ì Ý Ä Ý Ý Ë Í Ý | Ç Î Ð È Ã Æ Ó Ó Ë Í À | Ì Ý Ä Ý Ë Æ Ү Ү Ë Í Ý
W E E K L Y
Баасан, 2020.01.24, №03 (132)
ÓËС ТӨÐ, ÝÄÈЙÍ ÇÀСÃÈЙÍ ÄҮÍ ШÈÍÆÈËÃÝÝÍÈЙ, БÈЕ ÄÀÀСÀÍ,
ÓËС ТӨÐÈЙÍ ÍÀÌÀÀС ХÀÐÀÀТ БÓС, ÄÎËÎÎ ХÎÍÎÃ ТÓТÌЫÍ ÃËÎБÀË СÎÍÈÍ
НИЙТЛЭЛ ДеФакто
Д.Жаргалсайхан
Эдийн засагч, нийтлэлч
VII НҮҮРТ
IV Н ҮРТ
Эдүгээ, бизнес эрхлэгчи , дэлхий д яар франчайзинг руу хошуурч
байна. Олон улсад танигдсан брэндийг т л өлөх эрх авч, б раа,
үйлчилгээг нь ро нутгийн зах зээлд нэвтрүүлэх нь өөрийн бизнесээ
шинээр эхлүүлснээс эрсдэл, зардал багатай ажээ. Эрсдэл буурснаар
тогтворто хөгжиж, эдийн з сагт бодит үн цэнэ, өсөлтийг авч ирдэг.
Энэ б л бас өр тавихгүй, нэмж хөрөнгө гаргах үйгэ р биз есээ
өргөжүүлэх сайхан б ломж. Фран айзинг лгож буй тал нь авч буй
талдаа өөрийн бизнесээ нээж, цааш нь авч явах боломжийг олгохоос
гадна шаа длагатай хөрөнгө оруулалтыг гаргадаг. Ийнхүү бусдын
хөрө г өр өөрийн бизнесийг өсгөх алта бо омжийг олгодог юм.
Үйлчлүүлэгч нь дэлхийн аль ч х сэгт аялаж, амьдрахдаа өөрийн
мэддэг, дассан бараа, бүтээгдэхүүнээ хэрэглэж, олон улсын стандартын
үйлчилгээ авах боломжийг франчайзинг бизнес олгож байна.
Франчайзинг олгогч нь зах зээлээ өргөжүүлэхэд тулгардаг эрсд ээ эрс
багасгаж, зөвхөн брэндийнх э өү-хау, стандартыг хянах, засах үүрэг
хүлээдэг. Хар н эрх хүлээн авагч тал нь нэгэнт танигдсан брэндийн
нэр хүнд төдийгүй, туршлага мэдлэг, ололт амжилт дээр тулгуурлах
замаар эрсдлээ багасган, үйл ажиллагаа явуулдаг. Франчайзинг нь
хоёр та ын харилц н үр аши тай хамтын аж ллагаан дээр суурилдаг.
Бизнес бүхлээрээ амжилттай, өгөөжтэ ажиллаж байж л франчайзинг
эрх олгогч, рх хүлээн авагч тал тус тусы ашгаа хүртдэг.
ТОЙМ ДеФакто
СЭТГҮҮЛЧДИЙГ Л
ДУУГАЙ БАЙЛГАХ ГЭСЭН
ЭРҮҮГИЙН ХУУЛИЙН
ӨӨРЧЛӨЛТ БОЛЛОО
ШАРЫН ГОЛЫН УУРХАЙ
ДАМПУУРВАЛ
ДАРХАН, ЭРДЭНЭТИЙН
ИРГЭД ЯАХ ВЭ?
№512
НЧАЙЗИНГ
Ц.Батболд
Хөгжлийн эдийн засагч (PhD),
олон улсын хуульч
Х УЛИЙН ЗАСАГЛАЛ
А ИЛ , ПУЛИЗМ
.БАТБОЛД
Хөгжлийн эдийн засагч (PhD) б гөөд
АНУ-д мэргэжлээрээ ажиллаж байна.
НИЙТЛЭЛ
рдчилал хамгийн муу засаглал, гэхдээ бусад
нь бүр дор гэж Черчиль 1947 онд хэлсэн нь
хүмүүс хүсэлд нь таарсан бүхнийг амласан
“демагог” буюу ардын баатруудыг төрийн эрхэнд
сонгож,тэрньсонгуульднөлөөтэйолонхидтаалагдаж
л байвал улс оронд хортой, буруу ч хамаагүй бодлого
явуулах буюу популизм хийх эрмэлзэлтэй байдгийг
анхааруулсных бөгөөд, түүний амгийн тод жишээ
нь Гитлер байв.
1. Анх 2500 жилийн тэртээх Грекийн хот улсуудын
практикт хэвшсэн демо-ард түмний, крация-
засаглал буюу ардчиллыг тэр үеийн хамгий
том сэтгэгч Плато (Республика бүтээлдээ)
удирдагч, цэргийнхэн, хөдөлмөрчдийн
үүрэг шал өөр учир өндөр боловсролтой
хааныг гүйцэхгүй гэж шүүмжилж байсан бол,
т үний шавь Македонын А ександрын ба ш
Аристотель (Улс төр бүтээлдээ) нийгмийг
хамгийн мэдлэг чадвартай эл т цөөнх удирдах
нь зөв гээд засаглалын хамгийн муу гурв н
хэлбэр нь нэг хүний дарангуйлал, олиг рхи ба
нийтийн ардчилал гэж сург ж байв. Д р агийн
үе шат болох Ромын бүгд найрамдах засаглал
ч массын дэмжлэг олох зорилгоор буурай
хөршү дээ түрэмгийлэн эзлэж, байсхийгээд
л үнэгүй талх тарааж, г адиаторын н адам
зохиодог байсан нь популизм гэсэн утгатай
“bread and circus” гэдэг хэллэг өнөөгийн анг и
хэлэнд үлдээжээ. Ром мөхсөний дараах шашин
төлөгчид түүний дарамт, зарцуулалтыг хянаж
байх эрхтэй гэсэн гол санаанд үндэслэсэн. Хүн
төрөлхтни түүхэнд эрх чөл өг хамгийн сайн
хангас н засаглал гэж Гегель үнэлж байсан ч
өмнөх бүх ардчиллын адил сонгуулийн эрхийг
зөвхөн зохих түвшний хөрөнгөтэй, хүн амын
дөрөв хүрэхгүй хувьд олгож байв. Бус д оронд
хам ийн их нөлөөлсөн ардчиллын дараагийн
үе шат нь Английн системд шүүмжлэлтэй
хандаж, Грек Ромын сонг д г уламжлал, сэргэн
мандалтын шинэ үзэл санааг сайн судалсан,
тэр үедээ хамгийн өндөр боловсролтой хүмүүс
массын нөлөөгүй боловсруулж б талсан
Америкийн ү дсэн х лийн систем юм. Үүнд
засгийн эрх ард түмни зөвшөөрлөөс үүсэлтэй
ба хүн бүр эрх чөлөөтэй амьдарч феод л
оёдтой а илхан өмч эзэмших, түүнийгэ
чөлөөтэй ашиглах “natural” буюу төрөлхийн
эрхтэй тухай Ж.Локе, Ж.Ж.Руссо, Т.Х бс зэрэг
Гэгээрлийн их сэтгэгчдийн шинэ философи,
А ерикийн хувьсгалтай нэг о д гарсан
А.Смитийн зах зээлийн эд йн засг йн онол,
шашны бурангуйг ялж гарч ирсэн шинжлэх
ухаанч үзэл их нөлөөлсөн байна.
3. Америкийн хувьсгал шууд нөлөөн дор бараг
залга д болсон Францын хувьсгалд популист
Якобинчууд давамга лс аар зас ийн эрхийн
төлөөх эмх замбараагүй цуст тэмцэл өрнөж,
эцсийн дүнд 17 мянган хүн улс төрийн хэргээр
БА МОНГОЛ
Ар л ба Үндсэн хууль
Хууль бол ардчиллыг гажуудлаас
хамгаалах баталгаа юм. Ардчилал санал
зөрө дөөнөө г дамжинд биш танхимд
шийдвэрлэх ёстой болгодог бол, хууль оло хоор
түрэмгийлэн цөөнхийн буюу хувь хүний эрх
ашгийг хохироохгүй болгодог. “Rule of Law” буюу
хуулийн засагл л сул байвал популистууд яаж
сүйрүүлдгийн жишээ нь фашизм.
Италид 1922 онд хөдөлмөрчид, халагдсан
байлдагчид дайны дараах хүнд байдлаас
гаргаж чадахгүй Ерөнхий са даа огцруулахыг
шаард н сонгуульд ялж, тэдний удирдагч
Мусолини хамгийн залуу Ерөнхий сайд болсон
байдаг. Үндс рхэг үзлийнхээ улмаас Италийн
социал ст намын удирдлагаас хөөгдсөн,
Щвейцарт Ленинтэй уулза байсан гэдэг энэ
сэтгүүлч цэргийн хуучин формтой 30 мянган
ажилгүй дайчдын жагсаал зохион байгуулж,
бизнесменүүд, цэргийнхэн, ажилчид, оюутан
залуучуудын шаардаж байсан бүхнийг амлаж,
гол нь тэдний үндэсний үзэл дээр тоглосон гэ эг.
Ромын цэргийн сүлд болох олсоор багласан
фаши сү ээр амаа фашист гэж, өвгөдийн
улсыг сэргээн гэж ард түмнээ хөөргөн, шударга
ёс тогтоох нэрийдэлтэй большевикуудаас
хуулбарласан дарангуйллыг нь ашгүй Италид
галт эрэг цагтаа хөдөлдөг болж байна гэж
эхэндээ магтаж байсан гэдэг.
Дайн өдөөснийхөөшийтгэлд бүх колони, з рим
нутгаа алдаж их торгууль хүлээсэн Германд
“Үнд сний социалист герман ажилчдын нам”
эртэй гарч ирсэн “National Socialist” б юу нацист
нам 1933 онд мө бү з влонг ар лг х с хан
амлалтаар Засгийн э хэнд гарч, зураач болох
гээд бүтээгүй, боловсрол ядмаг Гитлер эхлээд
герман гаралтан анг и удамтайчууда с ч олон
болов. Германы дордолтод гадныхан ялангуяа
Еврейчүүд буруутай, бид д эд заяатай “ариан”
үндэ тэн ялн гэж ард түмнээ хөөргөн, Ромыг
дуурайсан дэлхийн нийслэл Герман а төслөө
“урлаач” өөрөө охиосон байдаг. Еврейн онол
гэж коммунизмыг үзэн ядагч түүнийг Зөвлөлтийн
ИТАЛИД
ГЕРМАНД
ЗАСАГЛАЛ
ЙН
Нэгдсэн Үндэстний байгууллагын 75 жилийн
улан НҮБ-ын ажилтан Ц.Батболд бичив.
СУРГАМЖ