200306

2 / 7

2
НИЙТЛЭЛ ДеФакто
АВААГҮЙ СУРГАМЖ
Засгийн газрын энэ баримт бичигт улс орон эдийн засагт ямар үр дүн гарах тухай бичсэн болохоос, ямар арга замаар,
яаж түүнд хүрэх тухай тодорхой хэлээгүй байна. Эдийн засгийн энэ бүтцийг төр өөрөө бүтээх юм уу, эсвэл хувийн хэвшил үү,
хөгжлийн гол хөдөлгүүр болох зах зээлийн зарчмаараа явах юм уу, эсвэл яах тухай тодорхой дурдаагүй байна.
Монголд эдийн засагт бүтцийн өөрчлөлт хийх
шаардлагатай тухай бид бараг 20 жил ярьж ирлээ. Эдийн
засгийн хагас нь, экспорт нь бараг бүхлээрээ эрдэс, түүхий
эдээс хамааралтай орон ямар их бэрхшээл, сорилттой
тулгардаг, эдийн засгийн өсөлт, уналт нь улс төр, нийгмийн
амьдралд ямар хүчтэй нөлөөлдгийг монголчууд энэ
хугацаанд хангалттай ойлгосон ч, сургамж авч чадахгүй л
байна.
Зураг 2: Уул уурхай ба бусад салбарын экспортод эзлэх хувь хэмжээ
Зураг 3: Экспорт 2019 онд, барааны бүлгээр
Эх сурвалж:
Эх сурвалж:
8
in a year due to quick recovery in the global mineral commodity prices.
re 1. Exports, billion USD
Source: NSO and Customs General Administration
cent years, the Mongolian economy faced a full cycle (and more) of mining boom and bust
ed by oscillations in the mineral commodity prices. These fluctuations influenced the share
e mining sector in the total exports. The following figure reveals how its share has changed
e last decade and a half.
re 2. Shares of mining and non-mining sectors in total exports
l Administration
0.5 0.6 0.5 0.6 0.9 1.1
1.5
1.9
2.5
1.9
2.9
4.8
4.4 4.3
5.8
4.7 4.9
6.2
0%
20%
40%
60%
80%
100%
200020012002200320042005200620072008200920102011201220132014201520162017
Mining Non mining
Эдийн засгийн өсөлтийг дагаад экспортын зарим
бүтээгдэхүүний хэмжээ өссөн ч, хувийн жин нь нэмэгдэхгүй
байна. Эдийн засаг нь манайх шиг бүтэцтэй орнуудыг рентийн1,
Голланд өвчин туссан, баялгийн занганд орсон зэргээр
тайлбарладаг. Эдгээр орнуудын зарим нь байгалийн нөөцөө
ашиглан дундаж орлоготой болж чадах ч, ихэнх нь эдийн засгаа
төрөлжүүлэхээс өөр сонголтгүй болдог. Гэтэл байгалийн баялаг
ихтэй орнуудад рентийн төлөө тэмцэл нь улс төр, эдийн засгийн
инстүүцүүдээ сулруулж, улмаар баялгийнхаа занганд ордог (Пол
Коллер, “Адагт үлдсэн тэрбум”).
Монгол Улсад нийтийн засаглал сул, засгийн эрх баригч улс
төрийн намуудын санхүүжилт нууц, төр засаг нь тогтвортой биш
учраас авлига буурахгүй, шүүх засаг нь хараат бус болж чадахгүй
байна. Тийм учраас Монгол Улсын өрсөлдөх чадвар сул, нүүрс,
зэс зэрэг цөөхөн эрдэс, ноолуураас өөр бүтээгдэхүүн дэлхийн зах
зээл дээр нийлүүлж, эдийн засгаа төрөлжүүлж чадахгүй байна.
2019 онд МУ-ын экспортод эрдсийн бус
бүтээгдэхүүн16хувийг эзлэжбайна. Голшалтгаан
монголын төр засаг гаргасан шийдвэрээ
хэрэгжүүлж чадахгүйд байгаа юм. Засгийн
газар 1998 онд
зарлаж, Үндэсний зөвлөл
нэртэй агентлаг хүртэл байгуулахаар болсон
ч хэрэгжүүлж чадаагүй. Дараа нь 2013 онд
гаргасан ч, аль
аль нь биелсэнгүй. 2018 оноос
хөтөлбөр гаргаад явж байна.
Өмнөх баталсан бодлого, хөтөлбөрүүд
яагаад биелэхгүй байгаа шалтгааныг шинжилж
судалдаггүй; угаасаа явц, үр дүнг нь үнэлж
дүгнэдэггүй; хяналт, хариуцлага тооцдоггүй;
эрх баригчид дандаа ирээдүй цаг дээр ярьсаар
ирсэн учир эдийн засгаа солонгоруулах бодлого
нь цаасан дээр үлдсээр өдийг хүрсэн. Хамгийн
гол нь төрийн нэрээр хувийн бизнес хийх
зуршил батжин бэхжиж, улс төрийн клиентелист
тогтолцоо бүрдэж, бүр хууль зүйн хамгаалалтанд
орсонд л хэргийн учир оршино. Энэ сургамжаа
харин монголын төр авахгүй, авч чадахгүй
байгаа юм даа.
Төр нь ухаалаг бодлого гаргаж, түүнийгээ
тууштай, эрчимтэй хэрэгжүүлэн уул уурхайгаас
хараат байдлаа өөрчлөн, олон тулгуурт эдийн
засагтай яаж болох тухай бусад орны туршлага
юу байна вэ?