3 / 8
ХУУЛИЙН ЗАСАГЛАЛ
АРДЧИЛАЛ, ПОПУЛИЗМ
Ц.БАТБОЛД
Хөгжлийн эдийн засагч (PhD) бөгөөд
АНУ-д мэргэжлээрээ ажиллаж байна.
НИЙТЛЭЛ
А
рдчилал хамгийн муу засаглал, гэхдээ бусад
нь бүр дор гэж Черчиль 1947 онд хэлсэн нь
хүмүүс хүсэлд нь таарсан бүхнийг амласан
“демагог” буюу ардын баатруудыг төрийн эрхэнд
сонгож, тэрньсонгуульднөлөөтэйолонхидтаалагдаж
л байвал улс оронд хортой, буруу ч хамаагүй бодлого
явуулах буюу популизм хийх эрмэлзэлтэй байдгийг
анхааруулсных бөгөөд, түүний хамгийн тод жишээ
нь Гитлер байв.
1. Анх 2500 жилийн тэртээх Грекийн хот улсуудын
практикт хэвшсэн демо-ард түмний, крация-
засаглал буюу ардчиллыг тэр үеийн хамгийн
том сэтгэгч Плато (Республика бүтээлдээ)
удирдагч,
цэргийнхэн,
хөдөлмөрчдийн
үүрэг шал өөр учир өндөр боловсролтой
хааныг гүйцэхгүй гэж шүүмжилж байсан бол,
түүний шавь Македонын Александрын багш
Аристотель (Улс төр бүтээлдээ) нийгмийг
хамгийн мэдлэг чадвартай элит цөөнх удирдах
нь зөв гээд засаглалын хамгийн муу гурван
хэлбэр нь нэг хүний дарангуйлал, олигархи ба
нийтийн ардчилал гэж сургаж байв. Дараагийн
үе шат болох Ромын бүгд найрамдах засаглал
ч массын дэмжлэг олох зорилгоор буурай
хөршүүдээ түрэмгийлэн эзлэж, байсхийгээд
л үнэгүй талх тарааж, гладиаторын наадам
зохиодог байсан нь популизм гэсэн утгатай
“bread and circus” гэдэг хэллэг өнөөгийн англи
хэлэнд үлдээжээ. Ром мөхсөний дараах шашин
ноёрхсон дундад зууны хоцрогдол бутрал
сонгодог ардчиллын уламжлалыг үгүй хийж,
оронд нь орой дээрээ хаантай олон давхраа
ноёдын ивээлд хамжлагатын хязгаарлагдмал
эрхтэй хүчин зүтгэж амьдардаг феодалын
засаглал тогтжээ.
2. Орчин үеийн ардчиллын түүх Чингис хаан
одоогийн Бээжинг эзэлж байсан 1215 оны 6-р
сард Английн хаан татвар татах эрхээ 25 том
феодал оролцсон зөвлөлөөр зөвшөөрүүлж,
хуульгүйгээр хүн баривчлахгүй байх үүрэг
хүлээсэн Магна Карт гэрээнээс эхэлсэн гэдэг.
төлөгчид түүний дарамт, зарцуулалтыг хянаж
байх эрхтэй гэсэн гол санаанд үндэслэсэн. Хүн
төрөлхтний түүхэнд эрх чөлөөг хамгийн сайн
хангасан засаглал гэж Гегель үнэлж байсан ч
өмнөх бүх ардчиллын адил сонгуулийн эрхийг
зөвхөн зохих түвшний хөрөнгөтэй, хүн амын
дөрөв хүрэхгүй хувьд олгож байв. Бусад оронд
хамгийн их нөлөөлсөн ардчиллын дараагийн
үе шат нь Английн системд шүүмжлэлтэй
хандаж, Грек Ромын сонгодог уламжлал, сэргэн
мандалтын шинэ үзэл санааг сайн судалсан,
тэр үедээ хамгийн өндөр боловсролтой хүмүүс
массын нөлөөгүй боловсруулж баталсан
Америкийн үндсэн хуулийн систем юм. Үүнд
засгийн эрх ард түмний зөвшөөрлөөс үүсэлтэй
ба хүн бүр эрх чөлөөтэй амьдарч феодал
ноёдтой адилхан өмч эзэмших, түүнийгээ
чөлөөтэй ашиглах “natural” буюу төрөлхийн
эрхтэй тухай Ж.Локе, Ж.Ж.Руссо, Т.Хобс зэрэг
Гэгээрлийн их сэтгэгчдийн шинэ философи,
Америкийн хувьсгалтай нэг онд гарсан
А.Смитийн зах зээлийн эдийн засгийн онол,
шашны бурангуйг ялж гарч ирсэн шинжлэх
ухаанч үзэл их нөлөөлсөн байна.
3. Америкийн хувьсгалын шууд нөлөөн дор бараг
залгаад болсон Францын хувьсгалд популист
Якобинчууд давамгайлснаар засгийн эрхийн
төлөөх эмх замбараагүй цуст тэмцэл өрнөж,
эцсийн дүнд 17 мянган хүн улс төрийн хэргээр
цаазлуулж, шүүхээр шийтгүүлээгүй 10 мянган
хүн шоронд үхсэн нь ардчиллын нэр хүндийг
нэг хэсэгтээ унтрааж, Наполеоныг ялсны
дараа ардчиллын эсрэг Орос, Австри-Унгар,
Прусийн эзэн хаант улсуудын Ариун Холбоо
байгуулагдаж, Австри-Унгар болон Орост
АНУ-ын түүхийг сургуульд заахыг хориглож
байсан байдаг. Гэвч Наполеоны эзлэлтийн
үед нэвтэрсэн хөрөнгөтний хувьсгалын үзэл
санаа, түүний дотор Ромын хуульд үндэслэн
боловсруулсан Иргэний кодекс Европын нийт
оронд (сүүлдээ Орос, Хятад, Япон, Солонгос,
Латин Америк) өргөн тархсан нь орчин
БА
МОНГОЛ
Ардчилал ба Үндсэн хууль
Х
ууль
бол
ардчиллыг
гажуудлаас
хамгаалах баталгаа юм. Ардчилал санал
зөрөлдөөнөө гудамжинд биш танхимд
шийдвэрлэх ёстой болгодог бол, хууль олонхоор
түрэмгийлэн цөөнхийн буюу хувь хүний э
ашгийг хохироохгүй болгодог. “Rule of Law” бу
хуулийн засаглал сул байвал популистууд я
сүйрүүлдгийн жишээ нь фашизм.
Италид 1922 онд хөдөлмөрчид, халагдсан
байлдагчид дайны дараах хүнд байдлаас
гаргаж чадахгүй Ерөнхий сайдаа огцруулахыг
шаардан сонгуульд ялж, тэдний удирдагч
Мусолини хамгийн залуу Ерөнхий сайд болсон
байдаг. Үндс рхэг үзлийнхээ улмаас Италийн
социал ст
намын
удирдлагаас
хөөгдсөн,
Щвейцарт Ленинтэй уулзаж байсан гэдэг энэ
сэтгүүлч цэргийн хуучин формтой 30 мянган
ажилгүй дайчдын жагсаал зохион байгуулж,
бизнесменүүд, цэргийнхэн, ажилчид, оюут
залуучуудын шаардаж байсан бүхнийг амл
гол нь тэдний үндэсний үзэл дээр тоглосон гэд
Ромын цэргийн сүлд болох олсоор баглас
фаши сү ээр амаа фашист гэж, өвгөди
улсыг сэргээнэ гэж ард түмнээ хөөргөн, шуда
ёс тогтоох нэрийдэлтэй большевикууда
хуулбарласан дарангуйллыг нь ашгүй Итал
галт эрэг цагтаа хөдөлдөг болж байна г
эхэндээ магтаж байсан гэдэг.
Дайн өдөөснийхөөшийтгэлд бүх колони, зарим
нутгаа алдаж их торгууль хүлээсэн Германд
“Үндэсний социалист герман ажилчдын нам”
нэртэй гарч ирсэн “National Socialist” буюу нацист
нам 1933 онд мөн бүх з влонг арилгах сайхан
амлалтаар Засгийн эрхэнд гарч, зураач болох
гээд бүтээгүй, боловсрол ядмаг Гитлер эхлээд
Канцлер, жилийн дараа Ерөнхийлөгч нэгтгэсэн
“Fuhrer” буюу их удирдагч болжээ. Тэрээр
парламентын ор онг ш т аж ял тохох замаар
улс төрийн гол өрсөлдөгч коммунистууд болон
өөрийг ньдэмжихгүйнамынхаанөхдийг намнаж,
бусад намыг хориглон, хэвлэл мэдээллийг
пропоганд болгов. Шүүмжлэх магадлалтай
сэхээтнүүдийг мөшгиж эхэлснээр Германы соёл
шинжлэх ухааны сор гадаадад их гарсны нэг
Эйнштэйн, атомын бөмбөгийн м длэг өгч АНУ-д
герман гаралтан англи удамтайчуудаас ч ол
болов. Германы дордолтод гадныхан ялангу
Еврейчүүд буруутай, бид дээд заяатай “ари
үндэстэн ялна гэж ард түмнээ хөөргөн, Ром
дуурайсан дэлхийн нийслэл Герман а төсл
“урлаач” өөрөө зохиосон байдаг. Еврейн он
гэж коммунизмыг үзэн ядагч түүнийг Зөвлөлти
эсрэг түшиг гэж байтал 1939 оны 8-р сарын
нд Польш Балтид нууц т хироотой Молот
Рыбентроп гэрээ байгуулагдаж, 9-р сар
1-нд Гитлер Польшид довтолсон бол, 17-нд
буюу Халх голын байлдаан дууссаны марга
Зөвлөлтийн цэрэг зүүн талыг нь эзэлсэн байд
Ялты гэрээгээр тэр бүх нутгийг ЗХУ-д үлдэ
оро д нь Одер-Нил мөрө үртэлх Германы зү
хэсгийг Польшид өгсөн байдаг.
ИТАЛИД
ГЕРМАНД
Хөгжлийн эдийн засагч (PhD), олон улсын хуульч
Ц.Батболд
Нэгдсэн Үндэстний байгууллагын 75 жилийн
ойд зориулан НҮБ-ын ажилтан Ц.Батболд бичив.
ЗХУ-ын хувьд
Германд 1918 онд алдаж байс н
газар нутгийг буцааж эзлэхээс гадна, Гитлер “Ма н
Камф” номдоо зарласан шигээ дорд гаралтай
Славянуудыг колончлохоо зүүн тийш дайрлаа гэхэд
Польштой гэрээтэй Англи, Франц байлдаж саатуулна,
2 фронтод зэрэг байлдахгүй гэсэн Германы уламжлалт
стратегид (Schlieffen plan) баригдана гэж тооцоолж
байсан бололтой байдаг. Гэвч Англи, Франц дайн
зарласан хэрнээ байлдахын оронд Францын хил
дагуу байгуулсан хамгаалалтын (Maginot) зурвасын
ард хүлээсэн хөгийн дайн (phony war) хийжээ. Тэр
үед баруун хилийн тойргийг д рга ж байсан Жуков
байдал аюултай, бэлтгэл муу байгааг анхаару лж,
Черчиль хил дээр нь асар их цэрэг зэвсэг бөөгнүүлж
байг аг мэ эгдэж, Рихар Зорге эс эхлэн тагнуулын
олон мэдээ өдөр цагтай нь хэлж байсан боловч Сталин
Гитлерт итгэсэн хэвээр, Германтай байлдуулах гэсэн
өдөөн хатгалгад автагдаж болохгүй гэсэн хатуу байр
суурьтай байсан байдаг. Дайн эхлээд 9 хонож байж ард
түмэндээ радиогоор үг хэлсэн чшоконд орсных байсан
гэж түүхчид тайлбарладаг. Ингээд Германы цэрэг
гурван чиглэлээр цөмөрч нэг доло х ногт Минск,
хоёр долоо х ногт Киевт хүрч, 9-р с рд Ленинград,
10-11-р сар Москва, Одесст тулж ирэв. Үү д 1936-
1938 о д Сталины явуулсан “их цэвэрлэгээний” үеэр
орчин үе йн хурдан дайны онолыг ойлгож байсан
М.Тухачевский тэргүүтэ цэргийн дээд у рдлагыг
хэлмэгдүүлсэн байсан нь их нөлөөлсөн гэдэг. ЗХУ-
ын 5 маршалын 3; 9 адмиралын 8; 15 армийн
командлагчийн 13; 186 дивиз командлагчийн 154 нь
хэлмэгдсэн гэсэн судалга байдаг. Бараг л хэт хурдан
давшиж хангамж тасалдсан, зуны хувцастай цэргүүд
нь Оросын өвөлд өртөж зэвсэг техник нь царцсаны
ачаар л давшилт нь гацсан гэдэг. Улмаар Гитлер
генералуудаасаа зөрөн урд зүгт Сталинград, нефтийн
эх үүсвэр рүү хүчээ шилжүүлж Курскд бут цохиулснаар
1943 оноос л байдал нааштай эргэсэн байдаг.
Холбоотнуудтайгаа ха илцаагаа са жруул хын тул
1943 о д Коминтернийг татан буулгасан боловч,
Польшид 1939 онд олзо сон 4421 офицерийг Хатынд
буудаж булсныг Германчууд мөн онд олж, дэлхий
нийтэд цацсаныг Фашистуудын хийсэн хэрэг гэж
үгүйсгэсэн нь ЗХУ-ын нэр хүндэд нэн муу нөлөөлсөн
(Крымыг эзэлсний дараа Германд тус лсан гэж
Татарууд, Халимагуудыг х моргол н баривчилж
цөлсөн) байдаг.
Байлдааны бэлтгэл муутай ч дайны олзоос
хоцрохоос айсан Mуссолини Хойд Африкт довтолж
Гитлер тусалсан боловч мөн 1943 онд Англи-
Америкийн цэрэгт ялагдав. Япон Азид Германаас
дутахгүй “цахилгаан дайн” хийж, Энэтхэг-Хятадын
хойг, Малайз Сингапур, Хонконг, Тайланд, Бирм,
Индонез, Филиппин мөн Номхон далайн олон арлыг
эзлэн “живэхгүй онгоц тээгч” болгон бэхжүүлсэн
боловч, 1943 оноос Америк йн тэнгисийн хүчин
арлаас арал чөлөөлөх замаа Япон руу д вшиж эхлэв.
Мөн 1943 оны үеэс Атлантын далайг хэрсэн Германы
Дэлхийн 2-р айн эхэлснээр Үндэстнүүдийн Лигийн үйл ажиллагаа үндсэндээ зогсож, 1929 онд шинэчилсэн
дайны үед баримтлах лон улсын стандартын тухай Женевийн конвенцууд ч зөрчигдөж эхлэв. Гитлер зүүн
талдаа харилцан үл дов лох гэрээтэй болж ав ад өрнөд Европыг хэдхэн сард эзлэж, Английг бөмбөгдөн
номхотгож ба уун талдаа айлтгүй болмо ц ЗХУ-д х лд в.
3