200206

1 / 8

Ì Ý Ä Ý Ý Ë Í Ý | Ç Î Ð È Ã Æ Ó Ó Ë Í À | Ì Ý Ä Ý Ë Æ Ү Ү Ë Í Ý
W E E K L Y
Пүрэв, 2020.02.06, №05 (134)
УЛС ТӨР, ЭДИЙН ЗАСГИЙН ДҮН ШИНЖИЛГЭЭНИЙ, БИЕ ДААСАН,
УЛС ТӨРИЙН НАМААС ХАРААТ БУС, ДОЛОО ХОНОГ ТУТМЫН ГЛОБАЛ СОНИН
НИЙТЛЭЛ ДеФакто
Д.Жаргалсайхан
Эдийн засагч, нийтлэлч
VI НҮҮРТ
III НҮҮРТ
Засгийн газар Монгол улсыг хөгжүүлэх “Алсын хараа 2050” хэмээх
урт хугацааны хөгжлийн бодлого боловсруулан УИХ-д өргөн
бариад байна. Энэ баримт бичигт хөгжлийн бодлого буюу алсын
хараагаа арав, арван жилээр гурван
үе шаттай хэрэгжүүлэхээр тусгажээ. Ингэхдээ
есөн том чиглэлээр зорилтуудаа тодорхойлсон
байна. Үүний нэг чиглэл нь хүний хөгжил юм.
Хүний хөгжлийн зорилгоо биелүүлж “Чанартай
амьдралын баталгаа бүхий нийгмийн
хамгаалалттай, аз жаргалтай амьдралын
ээлтэй орчинд, гэр бүлийн амьдралын баталгаа,
улс орны хөгжлийн суурь болсон чанартай
боловсролыг хүн бүр эзэмших боломжийг
бүрдүүлэн нийгмийн идэвхтэй МОНГОЛ ХҮН-
ийг хөгжүүлж, Хүний хөгжлийн индексийг 0.9-д
хүргэж, аз жаргалын индексээр эхний 10 орны
тоонд багтах болно” гэжээ. Хүний хөгжлийн
индекс 0.9-д хүрнэ гэдэг нь өндөр хөгжилтэй
Норвеги, Герман, Шинэ Зеланд зэрэг барууны
орнуудын түвшинд очно гэсэн үг.
ТОЙМ ДеФакто
УЛААНБААТАР ХОТЫН
ТҮГЖРЭЛИЙГ 90 ХУВЬ
БАГАСГАЖ ЧАДАХ УУ?
СОНГУУЛИЙН ТОЙРОГ
ХУВААРИЛАЛТ
ШУДАРГА ЭСЭХ
№514
Ц.Батболд
Хөгжлийн эдийн засагч (PhD),
олон улсын хуульч
ХУУЛИЙН ЗАСАГЛАЛ
АРДЧИЛАЛ, ПОПУЛИЗМ
Ц.БАТБОЛД
Хөгжлийн эдийн засагч (PhD) бөгөөд
АНУ-д мэргэжлээрээ ажиллаж байна.
НИЙТЛЭЛ
Ардчилал хамгийн муу засаглал, гэхдээ бусад
нь бүр дор гэж Черчиль 1947 онд хэлсэн нь
хүмүүс хүсэлд нь таарсан бүхнийг амласан
“демагог” буюу ардын баатруудыг төрийн эрхэнд
сонгож,тэрньсонгуульднөлөөтэйолонхидтаалагдаж
л байвал улс оронд хортой, буруу ч хамаагүй бодлого
явуулах буюу популизм хийх эрмэлзэлтэй байдгийг
анхааруулсных бөгөөд, түүний хамгийн тод жишээ
нь Гитлер байв.
1. Анх 2500 жилийн тэртээх Грекийн хот улсуудын
практикт хэвшсэн демо-ард түмний, крация-
засаглал буюу ардчиллыг тэр үеийн хамгийн
том сэтгэгч Плато (Республика бүтээлдээ)
удирдагч, цэргийнхэн, хөдөлмөрчдийн
үүрэг шал өөр учир өндөр боловсролтой
хааныг гүйцэхгүй гэж шүүмжилж байсан бол,
түүний шавь Македонын Александрын багш
Аристотель (Улс төр бүтээлдээ) нийгмийг
хамгийн мэдлэг чадвартай элит цөөнх удирдах
нь зөв гээд засаглалын хамгийн муу гурван
хэлбэр нь нэг хүний дарангуйлал, олигархи ба
нийтийн ардчилал гэж сургаж байв. Дараагийн
үе шат болох Ромын бүгд найрамдах засаглал
ч массын дэмжлэг олох зорилгоор буурай
хөршүүдээ түрэмгийлэн эзлэж, байсхийгээд
л үнэгүй талх тарааж, гладиаторын наадам
зохиодог байсан нь популизм гэсэн утгатай
“bread and circus” гэдэг хэллэг өнөөгийн англи
хэлэнд үлдээжээ. Ром мөхсөний дараах шашин
төлөгчид түүний дарамт, зарцуулалтыг хянаж
байх эрхтэй гэсэн гол санаанд үндэслэсэн. Хүн
төрөлхтний түүхэнд эрх чөлөөг хамгийн сайн
хангасан засаглал гэж Гегель үнэлж байсан ч
өмнөх бүх ардчиллын адил сонгуулийн эрхийг
зөвхөн зохих түвшний хөрө гөтэй, хүн амы
дөрөв х эхгүй хувьд олгож байв. Бусад оронд
хамгийн их нөлөөлсөн рдчиллын дараагийн
үе шат нь Английн системд шүүмжлэлтэй
хандаж, Грек Ромын сонгодог уламжлал, сэргэн
мандалтын шинэ үзэл санааг сайн судалсан,
тэр үедээ хамгийн өндөр боловсролтой хүмүүс
массын нөлөөгүй боловсруулж баталсан
Америкийн үндсэн хуулийн систем юм. Үүнд
засгийн эрх ард түмний зөвшөөрлөөс үүсэлтэй
ба хүн бүр эрх чөлөөтэй амьдарч феодал
ноёдтой адилхан өмч эзэмших, түүнийгээ
чөлөөтэй ашиглах “natural” буюу төрөлхийн
эрхтэй тухай Ж.Локе, Ж.Ж.Руссо, Т.Хобс зэрэг
Гэгээрлийн их сэтгэгчдийн шинэ философи,
Америкийн хувьсгалтай нэг онд гарсан
А.Смитийн зах зээлийн эдийн засгийн онол,
шашны бурангуйг ялж гарч ирсэн шинжлэх
ухаанч үзэл их нөлөөлсөн байна.
3. Америкийн хувьсгалын шууд нөлөөн дор бараг
залгаад болсон Францын хувьсгалд популист
Якобинчууд давамгайлснаар засгийн эрхийн
төлөөх эмх замбараагүй цуст тэмцэл өрнөж,
эцсийн дүнд 17 мянган хүн улс төрийн хэргээр
БА МОНГОЛ
Ардчилал ба Үндсэн хууль
Хууль бол ардчиллыг гажуудлаас
хамгаалах баталгаа юм. Ардчилал санал
зөрөлдөөнөө гудамжинд биш танхимд
шийдвэрлэх ёстой болгодог бол, хууль олонхоор
түрэмгийлэн цөөнхийн буюу хувь хүний эрх
ашгийг хохироохгүй болгодог. “Rule of Law” буюу
хуулийн засаглал сул байвал популистууд яаж
сүйрүүлдгийн жишээ нь фашизм.
Италид 1922 онд хөдөлмөрчид, халагдсан
байлдагчид дайны дараах хүнд байдлаас
гаргаж чадахгүй Ерөнхий сайдаа огцруулахыг
шаардан сонгуульд ялж, тэдний удирдагч
Мусолини хамгийн залуу Ерөнхий сайд болсон
байдаг. Үндс рхэг үзлийнхээ улмаас Италийн
социал ст намын удирдлагаас хөөгдсөн,
Щвейцарт Ленинтэй уулзаж байсан гэдэг энэ
сэтгүүлч цэргийн хуучин формтой 30 мянган
ажилгүй дайчдын жагсаал зохион байгуулж,
бизнесменүүд, цэргийнхэн, ажилчид, оюутан
залуучуудын шаардаж байсан бүхнийг амлаж,
гол нь тэдний үндэсний үзэл дээр тоглосон гэдэг.
Ромын цэргийн сүлд болох олсоор багласан
фаши сү ээр амаа фашист гэж, өвгөдийн
улсыг сэргээнэ гэж ард түмнээ хөөргөн, шударга
ёс тогтоох нэрийдэлтэй большевикуудаас
хуулбарласан дарангуйллыг нь ашгүй Италид
галт тэрэг цагтаа хөдөлдөг болж байна гэж
эхэндээ магтаж байсан гэдэг.
Дайн өдөөснийхөөшийтгэлд үх колони, зарим
нутгаа алдаж их торгууль хүлээсэн Германд
“Үндэсний социалист герман ажилчдын нам”
нэртэй гарч ирсэн “National Socialist” буюу нацист
нам 1933 онд мөн бүх з влонг арилгах с хан
амлалтаар Засгийн эрхэнд гарч, зураач болох
герман гаралтан англи удамтайчуудаас ч олон
болов. Германы дордолтод гадныхан ялангуяа
Еврейчүүд буруутай, бид дээд заяатай “ариан”
үндэстэн ялна гэж ард түмнээ хөөргөн, Ромыг
дуурайсан дэлхийн нийслэл Герман а төслөө
“урлаач” өөрөө зохиосон байдаг. Еврейн онол
ИТАЛИД
ГЕРМАНД
ХУУЛИЙН ЗАСАГЛАЛ
УЛС ОРНЫ ХӨГЖЛИЙГ ХҮНИЙ ХӨГЖЛӨӨР ХЭМЖИХ НЬ
Хүний хөгжлийн туха ой голт 1980-а д оноос дэлхий нийтэд яригдаж
эхэлсэн бөгөөд онолын суурийг ь Нобелийн шагналт эдийн засагч Амартъяа
Сэн тавьс н. Тэрээр “Чадавхид суури сан аргачлал” (capabilities approach) гэх
онолыг 1980 онд боловсруулжээ. А.Сэн хөгжлийг эдийн засгийн өсөлтөөр (ДНБ)
тодорхойлох нь өрөөсгөл гээд хүнд сайн сайхан амьдралыг бүтээхэд тодорхой
чадавх (capabilities), үйл ажиллагаа (functionings) шаардлагатай гэжээ. Өмнө нь
эдийн засагчид зөвхөн нөөц, баялагийг л бий болгоход голлон анхаарч байсан
учир хөгжлийг эдийн засгийн өсөлтөөр л ойлгож байлаа. Хүнд өөрийнхөө сайн
сайхан гэж итгэж үнэмшиж байгаа амьдралаа бүтээхэд шаардлагатай боломж,
чадавх нь байна уу гэдэг хамгийн чухал аж. Жишээлбэл, унадаг дугуй гэх
тээврийн хэрэгсэ байлаа гэхэд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн унаж чадахгүй.
Дугуй унах ор ин нь аюултай бол дугуй ы хэрэг бас л гарахгүй.
МОНГОЛЫН ХӨГЖЛИЙН ЗОРИЛГО
ҮНДЭСНИЙ НЭГДМЭЛ
ҮНЭТ ЗҮЙЛ
АМАР ТАЙВАН
АЮУЛГҮЙ НИЙГЭМ
УЛААНБААТАР ХОТ - 2019ОН
ХҮНИЙ
ХӨГЖИЛ
НОГООН
ХӨГЖИЛ
АМЬДРАЛЫН ЧАНАР БА
ДУНДАЖ ДАВХАРГА
УЛААНБААТАР БА
ДАГУУЛ ХОТ
АЛСЫН ХАРАА 2050
МОНГОЛ УЛСЫН УРТ ХУГАЦААНЫ ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГО
ЭДИЙН
ЗАСАГ
САЙН
ЗАСАГЛАЛ
БҮСЧИЛСЭН
ХӨГЖИЛ
ТӨСЛИЙН ЭХНИЙ ХУВИЛБАР
АЛСЫН ХАРАА 2050
МОНГОЛ УЛСЫН УРТ ХУГАЦААНЫ ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГО