191031

1 / 8

Ì Ý Ä Ý Ý Ë Í Ý | Ç Î Ð È Ã Æ Ó Ó Ë Í À | Ì Ý Ä Ý Ë Æ Ү Ү Ë Í Ý
W E E K L Y
Пүрэв, 2019.10.31, №5 (121)
УЛС ТӨР, ЭДИЙН ЗАСГИЙН ДҮН ШИНЖИЛГЭЭНИЙ, БИЕ ДААСАН,
УЛС ТӨРИЙН НАМААС ХАРААТ БУС, ДОЛОО ХОНОГ ТУТМЫН ГЛОБАЛ СОНИН
НИЙТЛЭЛ ДеФакто
Д.Жаргалсайхан
Эдийн засагч, нийтлэлч
VI НҮҮРТ
Чөлөөтэйгээр эвлэлдэн нэгдэх эрхийг монголчууд ардчилсан Үндсэн
хуулиа 1992 онд баталсны дараа л жинхэнэ утгаар нь эдэлж эхэлсэн.
Таван жилийн дараа Төрийн бус байгууллагын (ТББ) тухай хууль
батлагдаж иргэний нийгмийн байгууллагууд бие даасан хуультай
болов. Арван жилийн өмнөөс жил бүрийн 1-р сарын 31-ийг Иргэний
нийгмийн өдөр гэж тэмдэглэдэг болсон. Эдүгээ олон чиглэлээр үйл
ажиллагаа явуулдаг 20-оод мянган ТББ бүртгэгджээ.
Иргэний нийгмийн байгууллагын гол зорилго бол иргэд төрийн
шийдвэр гаргах үйл ажиллагаанд үнэлэлт дүгнэлт өгөх, хууль гарахаас
өмнө судалгаанд суурилсан санал бодлоо илэрхийлж, ардчилал,
нийгмийн дэвшил, хүний эрхийг хамгаалахад оршдог. Монголын
иргэний нийгэм ямар байгааг олон улсын “Civicus” байгууллагаас
судлаад учир дутагдалтай, дунд гэж дүгнэжээ.
ТОЙМ ДеФакто
ИХ СУРГУУЛИУДЫГ НЭГТГЭХ
НЬ ЗӨВ
ХӨРӨНГӨ ОРУУЛАЛТЫН
ОРЧИН: ТОГТВОРТОЙ БАЙДАЛ
СААРАЛ ЖАГСААЛТАД ХЭН
ХАРИУЦЛАГА ХҮЛЭЭХ ВЭ?
ИРГЭНИЙ НИЙГЭМ ӨНӨӨДӨР
№503
Монголд иргэний нийгэм сул, хөгжүүлэх, засч сайжруулах
шаардлагатай гэдгийг ТББ, төр засаг нь ч хүлээн зөвшөөрч байна. Юуны
өмнө ТББ-уудыг дэмжихийн тулд хуулиа сайжруулах шаардлагатай гэж
хоёр тал үзэж байна.
Хууль зүй, дотоод хэргийн яамнаас
йг боловсруулав. Энэ төслийг хэлэлцэхээр
хууль санаачлагч тал (ХЗДХЯ) болон иргэний нийгмийн төлөөллийг
оролцуулсан цуврал уулзалтууд болов.
ТББ-ын төлөөллүүд нийтэд тустай үйл ажиллагаа эрхэлдэг ТББ-
уудыг, өөрсдийнхөө эрх ашгийг хамгаалахаар нэгдсэн мэргэжлийн,
НИЙГЭМ
С А А Р А Л
Ц.Батболд
Хөгжлийн эдийн засагч (PhD),
олон улсын хуульч
ХУУЛИЙН ЗАСАГЛАЛ
АРДЧИЛАЛ, ПОПУЛИЗМ
Ц.БАТБОЛД
Хөгжлийн эдийн засагч (PhD) бөгөөд
АНУ-д мэргэжлээрээ ажиллаж байна.
НИЙТЛЭЛ
Ардчилал хамгийн муу засаглал, гэхдээ бусад
нь бүр дор гэж Черчиль 1947 онд хэлсэн нь
хүмүүс хүсэлд нь таарсан бүхнийг амласан
“демагог” буюу ардын баатруудыг төрийн эрхэнд
сонгож,тэрньсонгуульднөлөөтэйолонхидтаалагдаж
л байвал улс оронд хортой, буруу ч хамаагүй бодлого
явуулах буюу популизм хийх эрмэлзэлтэй байдгийг
анхааруулсных бөгөөд, түүний хамгийн тод жишээ
нь Гитлер байв.
1. Анх 2500 жилийн тэртээх Грекийн хот улсуудын
практикт хэвшсэн демо-ард түмний, крация-
засаглал буюу ардчиллыг тэр үеийн хамгийн
том сэтгэгч Плато (Республика бүтээлдээ)
удирдагч, цэргийнхэн, хөдөлмөрчдийн
үүрэг шал өөр учир өндөр боловсролтой
хааныг гүйцэхгүй гэж шүүмжилж байсан бол,
түүний шавь Македонын Александрын баг
Аристотель (Улс төр бүтээлдээ) нийгмийг
хамгийн мэдлэг чадвартай элит цөөнх удирдах
нь зөв гээд засаглалын хамгийн муу гурван
хэлбэр нь нэг хүний дарангуйлал, олигархи ба
нийтийн ардчилал гэж сургаж байв. Дараагийн
үе шат болох Ромын бүгд найрамдах засаглал
ч массын дэмжлэг олох зорилгоор буурай
хөршүүдээ түрэмгийлэн эзлэж, байсхийгээд
л үнэгүй талх тарааж, гладиаторын наадам
зохиодог байсан нь популизм гэсэн утгатай
“bread and circus” гэдэг хэллэг өнөөгийн англи
төлөгчид түүний дарамт, зарцуул лтыг хянаж
байх эрхтэй гэсэн гол санаанд үндэслэсэн. Хүн
төрөлхтний түүхэнд эрх чөлөөг хамгийн сайн
ха гасан засаглал гэж Гегель үнэ ж байсан ч
өмнөх бүх ардчиллын адил сонгуулийн эрхийг
зөвхөн зохих түвшний хөрөнгөтэй, хүн амын
дөрөв хүрэхгүй хувьд олгож байв. Бусад оронд
хамгийн их нөлөөлсөн ардчиллын дараагийн
үе шат нь Английн системд шүүмжлэлтэй
хандаж, Грек Ромын сонгодог уламж ал, сэр эн
мандалтын шинэ үзэл санааг сайн судалсан,
тэр үедээ хамгийн өндөр боловсролтой хүмүүс
массын нөлөөгүй боловсруулж баталсан
Америкийн үндсэн хуулийн систем юм. Үүнд
засгийн эрх ард түмний зөвшөөрлөөс үүсэлтэй
ба хүн бүр эрх чөлөөтэй амьдарч
мч эзэмших, түүнийгээ
natural” буюу төрөлхийн
эрхтэй тухай Ж.Локе, Ж.Ж.Русс , Т.Хобс зэрэг
Гэгээрлийн их сэтгэгчдийн шинэ философи,
Америкийн хувьсгалтай нэг онд гарсан
А.Смитийн зах зээлийн эдийн засгийн онол,
шашны бурангуйг ялж гарч ирсэн шинжлэх
ухаанч үзэл их нөлөөлсөн байна.
3. Америкийн хувьсгалын шууд нөлөөн дор бараг
залгаад болсон Францын хувьсгалд популист
Якобинчууд давамгайлснаар засгийн эрхийн
төлөөх эмх замбараагүй цуст тэмцэл өрнөж,
БА МОНГОЛ
Ардчилал ба Үндсэн хууль
Хууль бол ардчиллыг гажуудлаас
хамгаалах баталгаа юм. Ардчилал санал
зөрөлдөөнөө гудамжинд биш танхимд
шийдвэрлэх ёстой болгодог бол, хууль оло хоор
түрэмг лэн цөөнхийн буюу хувь хүний эрх
ашгийг хохироохгүй болгодог. “Rule of Law” буюу
хуулийн засаглал сул байвал популистууд яаж
сүйрүүлдгийн жишээ нь фашизм.
Италид 1922 онд хөдөлмөрчид, халагдсан
байлдагчид дайны дараах хүнд байдлаас
гаргаж чадахгүй Ерөнхий сайдаа огцруулахыг
шаардан сонгуульд ялж, тэдний удирдагч
Мусолини хамгийн залуу Ерөнхий сайд болсон
байдаг. Үндс рхэг үзлийнхээ улмаас Италийн
социал ст намын удирдлагаас хөөгдсөн,
Щвейцарт Ленинтэй уулзаж байсан гэдэг энэ
сэтгүүлч цэргийн хуучин формтой 30 м
ажилгүй дайчдын жагсаал зохион байг
бизнесменүүд, цэргийнхэн, ажилчид, оюутан
залуучуудын шаардаж байсан бүхнийг амлаж,
гол нь тэдний үндэсний үзэл дээр тоглосон гэдэг.
Ромын цэргийн сү д болох олсоор багласан
фаши сүхээр намаа фашист гэж, өвгөдийн
улсыг сэргээнэ гэж ард түмнээ хөөргөн, шударга
ёс тогтоох нэрийдэлтэй большевикуудаас
хуулбарласан дарангуйллыг нь а
хөдөлдөг болж байна гэж
сан гэдэг.
Дайн өдөөснийхөөшийтгэлд үх колони, зарим
нутгаа алдаж их торгууль хүлээсэн Германд
“Үндэсний социалист герман ажилчдын нам”
нэртэй гарч ирсэн “National Socialist” буюу нацист
нам 1933 онд мөн бүх з влонг арилгах с хан
амлалтаар Засгийн эрхэнд гарч, зураач болох
герман гаралтан англи удамтайчуудаас ч олон
болов. Германы дордолтод гадныхан ял нгуяа
Еврейчүүд буруутай, бид дээд заяатай “ариан”
үндэстэн ялна гэж ард түмнээ хөөргөн, Ромыг
дуурайсан дэлхийн нийслэл Герман а төслөө
“урлаач” өөрөө зохиосон байдаг. Еврейн онол
ИТАЛИД
ГЕРМАНД
ХУУЛИЙН ЗАСАГЛАЛ
IV НҮҮРТ
БА МОНГОЛ
ЭДИЙН ЗАСГИЙН ХӨГЖИЛ