MPJ 2021 n.31

63 / 79

60
Дугаар (550) 31, 2021 Монголын хүн амын сэтгүүл
ЭРҮҮЛ МЭНД, БОЛОВСРОЛЫН САЛБАРЫН ЖЕНДЭРИЙН БОДЛОГО, ТӨЛӨВЛӨЛТ ДЭХ
ШАЛГУУР ҮЗҮҮЛЭЛТҮҮД
Алгаагийн Солонго, МУИС-ийн Шинжлэх Ухааны сургуулийн Нийгмийн Ухааны салбарын
Эдийн засгийн тэнхимийн профессор, доктор
Даян дэлхийн тогтвортой хөгжлийн
зорилтуудын эцсийн зорилго нь ядуурал,
нийгмийн тэгш бус байдлыг бууруулах, уур
амьсгалын өөрчлөлтийг зогсоох, экосистемийг
хадгалж хамгаалахад дэлхий нийтээрээ хүчин
чармайлт гаргаж, хэнийг ч орхигдуулахгүйгээр
хөгжлийн боломжит түвшин, үр дүнд хүрэхэд
оршиж байгаа билээ. Ингэхдээ хүний
чадавхид суурилсан хөгжлийн арга зам
ба тогтвортой хөгжил 2030 хөтөлбөрийн
хоорондын уялдаа холбоог35 хангах, Мянганы
хөгжлийн зорилтуудаас (МХЗ) Тогтвортой
хөгжлийн зорилтууд (ТХЗ) руу шилжин хүрэх
үр дүнгийн тодорхой шалгуур үзүүлэлтүүдийг
боловсруулж, улс орон бүрийн засгийн
газрууд тодорхой амлалтууд авсан.
Хүний суурь чадавхад олсон ололт ба
жендэрийн тэгш бус байдал
Өнгөрсөн 30 жилийн хугацаанд Монгол
Улс хүний хөгжилд гаргасан дундаж ололт
амжилтаараа дэлхийн 189 улсаас 99-д (Хүний
хөгжлийн индекс=0.738), жендэрийн тэгш
бус байдлын үзүүлэлтээр 71-т (Жендэрийн
тэгш байдлын индекс=0.322) жагсаж байна
(2020)36. Жендэрийн тэгш бус байдал37 эрүүл
мэнд (дундаж наслалт эмэгтэйчүүд-75.96
жил, эрэгтэйчүүд-66.38 жил), бүтээлч
оролцоо (ажиллах хүчний хөдөлмөр
оролцоо эмэгтэйчүүд 53.4%, эрэгтэйчүүд
68.3%), эрх мэдэл (улс төр, шийдвэр гаргах
шатан дахь төлөөлөл УИХ-ын гишүүдийн
20.6%-эмэгтэйчүүд) зэрэгт илүү тод илэрч
байна.
Хүний хөгжлийн суурь чадавхийг хэмжих
хэмжээс үзүүлэлтүүдээр Монгол Улс,
хүүхдийн эндэгдлийг бууруулах, эхийн эрүүл
мэндийг сайжруулах болон ХДХВ/ДОХ,
сүрьеэтэй тэмцэх, бусад өвчнийг бууруулах
зэрэг асуудлаар онцгой ахиц дэвшил гаргасан
ба эхийн эндэгдлийн харьцааг38 1990-2015
35 UNDP, 2020. Human Development Report 2020: The next fron-
tier Human development and Anthropocene, 1UN Plaza, New
York-N10017
36 дээрх,
37 ҮСХ, 2021. Статистикийн мэдээллийн нэгдсэн сан, 1212.
mn, шинэчилсэн 2021 оны 3 сар
38 100000 амьд төрөлт ногдох эндсэн эхийн тоо
онд 75 хувиар бууруулснаар МХЗ-д хүрсэн
дэлхийн 9 орны нэг болж чадсан байна.
Харамсалтайньнасандхүрсэнэрэгтэйчүүдийн
нас баралтын түвшин (1000 хүн ам ногдох
нас баралтын түвшин эмэгтэйчүүд-4.2;
эрэгтэйчүүд-7) эмэгтэйчүүдийнхээс илүү
дахин өндөр, дундаж наслалтын зөрүү 9.6
жил байгаа39 (дэлхийн дундаж 4 жил, хөгжиж
буй орнуудын дундаж-6 жил, бүсийн дундаж-3
жил)40 нь нийгэм-эдийн засгийн нөхцөл
байдалд “давхар дарамт”-уудыг үүсгэж
байна.
Ерөнхий боловсролын сургуульд
хамрагдалтын түвшин өндөр хийгээд энд
жендэрийн ялгаа бага (2009-2020 оны
байдлаар эрэгтэйчүүд-91, эмэгтэйчүүд-92)
байгаа боловч дээд боловсролд
хамрагдалтын түвшин болон (эрэгтэйчүүд-58,
эмэгтэйчүүд-80) жендэрийн зөрүү нэлээд
өндөр (дэлхийн дундаж эрэгтэйчүүд-34,
эмэгтэйчүүд-38, хөгжиж буй орнуудын
дундаж эрэгтэйчүүд-29, эмэгтэйчүүд-31,
бүсийн дундаж эрэгтэйчүүд-33, эмэгтэйчүүд-
35)41 байна. Ийнхүү мэргэжлийн боловсролд
ялангуяа дээд боловсролд хүйсийн харьцаа
алдагдсан нь (шинээр бэлтгэгдэн гарч
буй эмэгтэй боловсон хүчний нийлүүлэлт
эрэгтэйчүүдийнхээс хэт олон) эзэмшсэн
боловсролынхоо үр өгөөжийг эмэгтэйчүүд
хөдөлмөрийн зах зээл дээр дутуу хүртэх
аюулыг дагуулах боллоо.
Монгол улсын эдийн засаг өсч, нэг хүнд
ногдох дотоодын нийт бүтээгдэхүүн (ДНБ)-ий
хэмжээ нэмэгдэж (2020 онд оны үнээр 4167
ам.долларт хүрсэн) байгаа хэдий ч ядуурал,
тэгш бус байдал багасаагүй, хүн амын 28.4%
нь ядуурлын түвшингөөс доогуур42 аж төрсөн
хэвээр байна. Монголын эдийн засгийн өсөлт
тогтвортой биш, өсөлтийн үр дүн ажилгүйдэл,
ядуурал тэгш бус байдлыг бууруулаагүй,
ирээдүй хойч үеэ хараагүй/үндэс угсаагүй,
иргэдийн дуу хоолойгүй өсөлт байгаа бөгөөд
39 ҮСХ, 2021. Статистикийн мэдээллийн нэгдсэн сан, 1212.
mn, шинэчилсэн 2021 оны 3 сар
40 PRB, 2021. 2020 World Population Data Steet, at
41 дээрх,
42 ҮСХ, 2021. Статистикийн мэдээллийн нэгдсэн сан, 1212.
mn, шинэчилсэн 2021 оны 3 сар