6 / 9
Гэвч уул уурхайн салбар нь эдийн засгийн салбар
болохынхоо хувьд тогтвортой хөгжиж чадахгүй
байгаа төдийгүй монголын хөгжлийн үйл явцад
оруулж буй хувь нэмэр талаасаа ч тогтвортой биш
байна.
Уул уурхайн салбарын макро эдийн засгийн үр
ашиг эерэг хэдий ч дээрх графикаас харахад урт
хугацаандаа тогтвортой биш байна. Уул уурхай
давамгайлсан эдийн засагт эдийн засгийн өсөлт,
ажил эрхлэлт болон бусад олон макро эдийн засгийн
үзүүлэлтүүд тогтворгүй, эрдэс баялагийн салбарын
өсөлт-уналтын
мөчлөгөөс
ихэд
хамааралтай
байна. Нөгөө талаас уул уурхайгаас хамгийн бага
хамааралтай аймгууд удаан боловч тогтвортой
эдийн засгийн өсөлт, хөгжлийг харуулж байна.
Эдийн засагт уул уурхайн салбарын оруулах хувь
нэмэр нь алсын шийдэл биш гэдгийг бид өөрсдөө
харсан. Одоогийн уул уурхайн салбарын бодлого нь
тогтвортой хөгжлийг бататгахад хангалттай үүрэг
гүйцэтгэж чадахгүй байгаа нь мөн үүгээр илэрлээ.
Тийм учраас уул уурхайн салбарын бодлого, үүрэг,
хамрах хүрээг эргэн харах шаардлага бий болжээ.
Олон тооны уул уурхайн лиценз, нийтдээ 2736
(Монголын ОҮИТБС) олгогдсон байгаа нь уул уурхайн
бодлого хөтөлбөр дэх замбараагүй байдлын илрэл
юм.
Эдгээр макро эдийн засгийн үзүүлэлтээс гадна
уул уурхай нь нийгэм болон байгаль орчны
хүрээндээ ихээхэн асуудалтай тулгарч байна.
Ихэвчлэн жижиг болон дунд хэмжээний уул уурхайн
компанийн зүгээс гаргадаг үйл
ажиллагааны доголдол, хуулийг
хэрэгжүүлдэггүйгээс уул уурхай
дахь иргэдийн итгэл нь буурч (10-
аас 5.7), уул уурхайтай холбоотой
үндэстний хийрхэл нэмэгдэж
байна. Энэ нь экспортын тэргүүлэх
салбарын хувьд томоохон аюул
юм.
Сүүлийн жилүүдэд малчид, уул
уурхайн компаниудын хооронд
гарсан орон нутгийн зөрчил, сөргөлдөөн (2017 онд
Баянхонгор аймагт), уул уурхайн үйл ажиллагаанаас
байгаль орчин бохирдсон хэрэг (Орхон голын
алтны уурхай, 2016 он) удаа дараа гарсан. Мөн орон
нутгийн иргэд жижиг уул уурхайн компаниудын үйл
ажиллагаа нь эдийн засгийн хувьд төдийлөн хувь
нэмэр оруулдаггүй, байгаль орчин, нийгэмд хүлээх
хариуцлагаа бага ухамсарлаж байна гэж үздэг.
Эрдэс баялагийн салбар улсын төсөвт 1.5 их наяд
төгрөгийн орлого оруулснаас, 93 хувийг нь зөвхөн
20 компани бүрдүүлж байна. Эдгээр тоо бидний уул
уурхайн салбарын зорилго юу вэ? гэсэн асуултыг
асуухад хүргэж байна. Эдийн засаг, байгаль орчны
хувь нэмрийг үл харгалзан уул уурхайг газар сайгүй
дэлгэрүүлэх үү эсвэл бид тооноос илүү чанарыг
эрэлхийлэх үү?
Өдгөө бид уул уурхайгаар хөгжих үү эсвэл уул
уурхайг хөгжүүлэх үү гэдгээ сонгох цаг болсон байна.
Хөгжлийн бүхий л бодлогодоо уул уурхайн орлогыг
бусад салбарыг хөгжүүлэх хөшүүрэг, хөдөлгүүр
болох талаар тунхагласан ч хэрэг дээрээ Монгол
Улсын өнцөг булан бүрт уурхай нээж, бүх нийтийн
“уурхайжилт” руу явж байна.
2018 оны 6-р сар
Гэвч уул уурхайн салбар ь эдийн засгийн салбар болохынхоо хувьд тогтвортой
хөгжиж ча ахгүй байгаа төдийгүй монголын хөгжлийн үйл явцад оруулж буй хувь нэмэр
талаасаа ч тогтвортой биш байна.
Уул уурхайн салбарын макро эдийн засгийн үр ашиг эерэг хэдий ч дээрх графикаас
харахад урт хугацаандаа тогтвортой биш байна. Уул уурхай давамгайлсан эдийн засагт эдийн
засгийн өсөлт, ажил эрхлэлт болон бусад олон макро эдийн засгийн үзүүлэлтүүд тогтворгүй,
эрдэс баялагийн салбарын өсөлт-уналтын мөчлөгөөс ихэд хамааралтай байна. Нөгөө талаас уул
уурхайгаас хамгийн бага хамааралтай аймгууд удаан боловч тогтвортой эдийн засгийн өсөлт,
хөгжлийг харуулж байна.
Эдийн засагт уул уурхайн салбарын оруулах хувь нэмэр нь алсын шийдэл биш гэдгийг
бид өөрсдөө харсан. Одоогийн уул уурхайн салбарын бодлого нь тогтвор ой хөгжл йг
бататгахад хангалттай үүрэг гүйцэтгэж чадахгүй байгаа нь мөн үүгээр илэрлээ. Тийм учраас
уул уурхайн салбарын бодлого, үүрэг, хамрах хүрээг эргэн харах шаардлага бий болжээ. Олон
тооны уул уурхайн лиценз, нийтдээ 2736 (Монголын ОҮИТБС) олгогдсон байгаа нь уул
уурхайн бодлого хөтөлбөр дэх замбараагүй байдлын илрэл юм.
Эдгээр макро эдий засгийн үзүүл лтээс гадна уул уурхай нь нийгэм б лон байгаль
о чны хүрээндээ ихээхэн асуудалтай тулгарч байна. Их вчлэн жижиг болон дунд хэмжээний
уул уурхайн компанийн зүгээс гаргадаг үйл ажил агааны доголдол, хуулийг
хэрэгжүүлдэггүйгээс уул уурхай дахь иргэдийн итгэл нь буурч (10-аас 5.7), уул уурхайтай
холбоотой үндэстний хийрхэл нэмэгдэж байна. Энэ нь экспортын тэргүүлэх салба ын хувьд
томоохон аюул юм.
Сүүлийн жилүүдэд ма чид, уул уурхайн компаниудын хооронд гарсан орон нутгийн
зөрчил, сөргөлдөөн (2017 онд Баянхонгор аймагт), уул уурхайн үйл ажиллагаанаас байгаль
орчин бо ирдсон хэрэг (Орхон голын алтны уурхай, 2016 он) удаа дараа гарсан. Мөн орон
нутг йн иргэд жижиг уул уурхайн компаниудын үйл ажиллагаа нь эдийн засгийн хувьд
төдийлөн хувь нэмэр оруулдаггүй, байгаль орчин, нийгэмд хүлээх хариуцлагаа бага
ух мсарлаж байна гэж үздэг.
Эрд с баялагийн салбар улсын төсөвт 1.5 их наяд төгрөгийн орлого оруулснаас, 93
хувийг нь зөвхөн 20 к мпани бүрдүүлж байна. Эдгээр тоо бидний уул уурхайн салбарын
зорилго юу вэ? г сэн асуултыг асуухад хүргэж байна. Эдийн засаг, байгаль орчны хувь
нэмрийг үл харгалзан уул уурхайг газар сайгүй дэлгэрүүлэх үү эсвэл бид тооноос илүү чанарыг
эрэл ийлэх үү?
0.
1,000.
2,000.
3,000.
4,000.
5,000.
6,000.
7,000.
8,000.
9,000.
Улсын дүн
Дундговь
Өмнөговь
0.
2.
4.
6.
8.
10.
12.
14.
16.
18.
2007200820092010201120122013201420152016
Дундговь Бүгд
Өмнөговь Бүгд
айн а
а б
н х
гт
г й
онго
ч о
й
.
йн
о э н сг ү а
э р
и
хуг а а
во би
.
вамг й
н
сг й
,
э л
с д
акро эдийн засгийн үз
о т ргүй,
албарын өсөлт-уналтын мөчлөгөөс ихэд хамааралтай байна. Нөгөө талаас уул
уурхайгаас хамги б
аа
уд удаан бо в
р
с
,
руул бай .
у л
ай
х
м р н с
л и гэдги
ид өөрсдөө харсан. Одоогийн уул уурхайн салбарын бодлого нь тогтвортой хөгжлийг
й э
н ү ээ илэр э .
у
у
ай
,
,
х рэ
э.
т н
уу ай
ц ,
О И
бай
ог
лб х а
й ба
и ю .
акр э и
г йн үзү л л
б ло ай
о ны
ээнд э
ту ч
. х вч н
у
ж
,
й
х рэ
э л р й ахь
тг
0 ас .7),
у
хо
.
к п рт
у д
т
а
.
С ү
ид, у
к п д хо
,
д 201 нд
,
р
л
р х р г
о
ны
,
.
он
у и и г у уу
л
,
,
х м ж б йна
.
с
г
.
,
х
п
.
ри
вэ
ас
.
,
нэ
лз
э
үү
.
,
.
,
.
,
.
4,00 .
,
.
,
.
,
.
,
.
,
.
г
г
.
.
.
.
.
1 .
.
.
.
.
2007200820092010201120122013201420152016
г г
г г
6