180613

5 / 9

БОДЛОГЫН ПАРАДОКС:
‘УУЛ УУРХАЙГААР
ХӨГЖИХ ҮҮ’ ЭСВЭЛ ‘УУЛ
УУРХАЙГ ХӨГЖҮҮЛЭХ ҮҮ’
IRIM СУДАЛГААНЫ ХҮРЭЭЛЭНГЭЭС БЭЛТГЭВ
Монгол Улс уул уурхайгаас хараат хөгжиж
буй орон болохын хувьд уг салбар нь
нийгмийн бүлэг, эдийн засаг бүр цаашлаад
байгаль орчин, нийгэмд нөлөө үзүүлээд зогсохгүй
Дотоодын Нийт Бүтээгдэхүүний (ДНБ) 17 хувь,
экспортын 70.1 хувийг бүрдүүлжбайна (ҮСГ, 2017). Уул
уурхайн салбар нь 2005 оноос Монгол Улсын эдийн
засгийн гол салбар болох хөдөө аж ахуйн салбарыг
ардаа орхиж эдийн засгийн тэргүүлэх салбар болж
сүүлийн 12 жилийн хугацаанд 25.8 хувьд хүрч өслөө.
Монгол Улсын эдийн засаг дахь уул уурхайн
салбарын өсөлт нь 2011 онд ДНБ-ий 17.3 хувь
болж өссөн нь дэлхийд тэргүүлэх үзүүлэлт байв
(ОУВС,2017). Үүний дараахан Монгол Улсын
Засгийн Газар уул уурхайн салбар нь эдийн засгийн
тогтвортой өсөлтийг хангах, иргэдийн амьжиргааны
түвшин болон амьдралын чанарыг тогтвортой
дээшлүүлэхэд чухал үүрэгтэй гол салбар болохыг
зарласан (2014 оны УИХ-ын тогтоол).
Уул уурхайн салбарын эдийн засгийн үр ашгийг
тогтвортой эдийн засгийн өсөлт, иргэдийн
амьжиргааг тасралтгүй дээшлүүлэхэд ашиглах
зорилготой байсан ч монголын эдийн засгийн өсөлт
2016 онд 1 хувь хүртэл буурсан ба Жини коэффициент
нь уул уурхайн өсөлтийн өмнөх үеэс нэмэгдсэн байна
(ДБ, 2017).
Төрөөс Эрдэс Баялагийн Салбарт Баримтлах
Бодлогод (2014 оны УИХ-ын тогтоол, Хавсралт 1,
хуудас 1) Тогтвортой Хөгжлийн (ТХ) үзэл баримтлалын
дагуу олборлох салбарыг хөгжүүлнэ гэж заасан
байдаг. Хэдий тийм боловч Монгол Улсын уул
уурхайн салбарыг тойрсон байгаль орчин, нийгэм
болон эдийн засгийн асуудал бэрхшээлүүд тасрахгүй
байна.
Үүний зэрэгцээ Монгол Улс хөгжлийн хөтөлбөртөө
уул уурхайн салбарын үүргийг онцгойлон авч үзэж
байгаа хэдий ч тогтвортой хөгжилд уул уурхайн
үүргийн талаар системтэй дүн шинжилгээ хийсэнгүй.
Мөн монголын хөгжлийн энэхүү загварчлалын үр
нөлөөг одоог хүртэл туршиж үзээгүй байна.
Монголын нөхцөлд уул уурхайн салбар нь ядаж
л бодлогын түвшинд тогтвортой хөгжлийг хангах
суурь үүргийг гүйцэтгэдэг. 2014 онд Монгол Улсын
Засгийн Газар ‘Төрөөс Эрдэс Баялагийн Салбарт
Баримтлах Бодлого’-ыг баталсан. Энэ баримт
бичигт уул уурхайн салбар нь монголын тогтвортой
хөгжлийн хөтөлбөрийг биелүүлэхэд чухал үүрэгтэй
болохыг тодорхой заасан байдаг. Өөрөөр хэлвэл
Монгол Улс нь уул уурхайн салбарын үр ашгаа ТХ-
ийн зорилгод хүрэхэд чиглүүлэх болно.
Бодлогын парадокс: ‘уул уурхайгаар хөгжих үү’ эсвэл ‘уул уурхайг
хөгжүүлэх үү’
Монгол Улс уул уурхайгаас хараат хөгжиж буй орон болохын хувьд уг салбар нь нийгмийн
бүлэг, эдийн засаг бүр цаашлаад байгаль орчин, нийгэмд нөлөө үзүүлээд зогсохгүй Дотоодын
Нийт Бүтээгдэхүүний (ДНБ) 17 хувь, экспортын 70.1 хувийг бүрдүүлж байна (ҮСГ, 2017). Уул
уурхайн салбар нь 2005 оноос Монгол Улсын эдийн засгийн гол салбар болох хөдөө аж ахуйн
с лбарыг ардаа орхиж эдийн засгийн тэргүүлэх салбар б лж сүүлийн 12 жилийн хугацаанд 25.8
хувьд хүрч өслөө.
Хүснэгт 1 ДНБ-ий өнөөгийн үнэ, 1990-2016 (ҮСГ, 2017)
Монгол Улсын эдийн засаг дахь уул уурхайн салбарын өсөлт нь 2011 онд ДНБ-ий 17.3
хувь болж өссөн нь дэлхийд тэргүүлэх үзүүлэлт байв (ОУВС,2017). Үүний дараахан Монгол
Улсын Засгийн Газар уул уурхайн салбар ь эдийн засгийн тогтвортой өсөлтийг хангах,
иргэдийн мьжиргааны түвши боло мьдралын чанарыг тогтвортой дээшлүүлэхэд чухал
үүрэгтэй гол салбар болохыг зарласан (2014 оны УИХ-ын тогтоол).
Уул уурхайн салбарын эдийн засгийн үр ашгийг тогтвортой эдийн засгийн өсөлт,
иргэдийн амьжиргааг тасралтгүй дээшлүүлэхэд ашиглах зорилготой байсан ч монголын эдийн
засгийн өсөлт 2016 онд 1 хувь хүртэл буурсан ба Жини коэффициент нь уул уурхайн өсөлтийн
өмнөх үеэс нэмэгдсэн байна (ДБ, 2017).
Төрөөс Эрдэс Баялагийн Салбарт Баримтлах Б длогод (2014 оны УИХ-ын то тоол,
Хавсралт 1, хуудас 1) Тогтвортой Хөгжлийн (ТХ) үзэл бар мтлалын дагуу олб рлох салбарыг
хөгжүүлнэ гэж заасан байдаг. Хэдий тийм боловч Монгол Улсын уул уурхайн салбарыг
тойрсон байгаль орчин, нийгэм болон эдийн засгийн асуудал бэрхшээлүүд тасрахгүй байна.
Үүний зэрэгцээ Монгол Улс хөгжлийн х тө бөртө уул уурхайн салбарын үүргийг
онцгойлон авч үзэж байгаа хэдий ч тогтвортой хөгжилд уул уу а н үүргийн талаар системтэй
дүн шинжилгээ хийсэнгүй. Мөн монголын хөгжлийн энэхүү загварчлалын үр нөлөөг одоог
хүртэл туршиж үзээгүй байна.
Монголын нөхцөлд уул уурхайн салбар нь ядаж л бодлогын түвшинд тогтвортой
хөгжлийг хангах суурь үүргийг гүйцэтгэдэг. 2014 онд Монгол Улсын Засгийн Газар ‘Төрөөс
0.0
5,000,000.0
10,000,000.0
15,000,000.0
20,000,000.0
25,000,000.0
30,000,000.0
0.0
1,000,000.0
2,000,000.0
3,000,000.0
4,000,000.0
5,000,000.0
6,000,000.0
199019911992199319941995199619971998199920002001200220032004200520062007200820092010201120122013201420152016
Монгол Улсын ДНБ/Сая Төгрөг/
Agriculture Mining and extractive industry Total
5