62 / 86
2. Íèéãìèéí õàìãààëëûí îíîë- àðãà ç¿éí ¿íäýñëýë
Èðãýäèéã íèéãìèéí øèíæòýé ýðñäëýýñ õàìãààëàõ, òýäýíä òóñëàõ àñóóäëûã îíîë,
àðãà ç¿éí òàëààñ íü ñóäëàõ, ¿éë àæèëëàãààã íü òºðèéí ¿¿ðýã áîëãîí õýðýãæ¿¿ëýõ
øààðäëàãûã ÕVII çóóíààñ ýð÷èìòýé õºãæñºí ¿éëäâýðæ¿¿ëýëò, õîòæèëò,
áàéãàëèéí áàÿëãèéí àøèãëàëò, õ¿ì¿¿ñèéí àìüäðàëûí ò¿âøíèé ýðñ ÿëãàà,
íèéãìèéí ãèø¿¿äèéí õîîðîíäûí õàðüöààíä ãàðñàí ººð÷ëºëò¿¿äèéí ýåðýã, ñºðºã
¿ð ä¿í áèé áîëãîæýý. Ýäãýýðèéí ¿ð íºëººãººð íèéãìýýñ øîîâäîðëîãäñîí,
ÿäóóðàë, àæèëã¿éäýë, ãóéëàí÷ëàëä ºðòñºí õ¿ì¿¿ñò íèéãìèéí ãèø¿¿íèé õóâüä íü
òóñëàõ òóõàé èõýýð ÿðèãäàæ, íèéãìèéí òîìîîõîí àñóóäàë áîëæ òàâèãäñàí.
Ôðàíöûí Ñåí-ñèìîíèçì, Àíãëèéí Ôàáèîíû íèéãýì, Ãåðìàíû Ôåðåéí-ôåð-
ñîöèàëü-ïîëèòèê çýðýã ÕIÕ çóóíû íèéãýì, óëñ òºðèéí õºäºë㺺í ÷ íèéãìèéí
íºõöºë áàéäëûã ººð÷ëºõºä îíîë, àðãà ç¿éí õóâüä ÷óõàë íºëºº ¿ç¿¿ëæýý.
Òýð÷ëýí òóõàéí ¿åèéí íèéãìèéí íºõöºë áàéäàë, çàõèàëãààð XVIII çóóíû
òºãñãºë, XIX çóóíû ýõýí ¿åä íèéãìèéí øèíæëýõ óõààí, ò¿¿íèé äîòðîîñ
íèéãìèéí õàìãààëëûí îíîë àðãà ç¿éí ¿íäñèéã òàâüñàí Ñåí Ñèìîí, Øàðëü
Ôóðüå, Àóãóñòî Êîìòå, Êàðë Ìàðêñ íàðûí ÷óõàë á¿òýýë¿¿ä ãàðñàí áºãººä òýä
íèéãìèéí õàìãààëëûã ãîë òºëºâ àæèë÷èí àíãèä õàíäóóëñíààðàà îíöëîã áºãººä
ýðãýëçýýòýé þì. Íèéãìèéí õàìãààëëûí îíîë, àðãà ç¿éã ¿íäýñëýã÷äèéí ¿çýë
ñàíàà íü ºíººãèéí ñóäàëãàà øèíæèëãýýíèé àæëûí ¿íäýñ áîëñîîð áàéíà. Êàðë
Ìàðêñûí äýâø¿¿ëñýí ç¿¿íèé áóþó íèéãìèéí õàìãààëëûí òóõàé àðä÷èëñàí
ñîöèàëèñò îíîë, àðãà ç¿é íü îð÷èí ¿åèéí íèéãìèéí øèíæëýõ óõààíû ñýòãýëãýýíä
òîìîîõîí áàéð ñóóðèéã ýçýëäýã áºãººä çºâõºí îíîëûí ñýòãýëãýýíèé îëîëò,
ñóäàëãààíû àæëûí ¿ð ä¿í òºäèéã¿é àðä÷èëñàí ñîöèàëèçìûí ¿çýë áóþó Øâåäèéí
çàãâàðûí õóâèëáàðààð íèéãìèéí õºãæèëä áîäèò áèåëëýý îëæýý. Ýíý îíîëûí
àðãà ç¿éí ¿íäýñ íü èðãýí á¿ðèéí àæèë ýðõëýëò, ºíäºð öàëèí õºëñ, ÷èíýýëýã
õàíãàëóóí àìüæèðãàà, îëîí óðãàë÷ ¿çýë, óëñ òºðèéí àðä÷èëàë, áàéãàëü îð÷íû
õàìãààëàë çýðýã àñóóäëóóä áàãòæýý. Àðä÷èëñàí ñîöèàëèñò îíîëûí àðãà ç¿é íü
ºíººãèéí Åâðîïûí õîëáîîíû õýìæýýíä áàðèìòàëæ áàéãàà íèéãìèéí áàðèìæààò
çàõ çýýëèéí áîäëîãûã áîëîâñðóóëàõ ñóóðü áîëñîí. Íèéãìèéí áàðèìæààò çàõ
çýýëèéí ýäèéí çàñãèéí ¿çýë áàðèìòëàëûí íèéãìèéí õàìãààëëûí çàð÷ìóóä íü
àðä÷èëñàí ñîöèàëèçìûíõààñ íýëýýä ººð áîëîâ÷ áîäèò ¿ð ä¿í íü îéðîëöîî
áºãººä òºñººòýé áàéíà. Õýäèéãýýð ñ¿¿ëèéí ¿åä çàðèì íýã òàëààðàà Øâåäèéí
çàãâàð ìóõàðäàëä îðîîä áàéãàà ÷ àðä÷èëñàí ñîöèàëèñò ¿çýë çºâõºí Åâðîïò
òºäèéã¿é äýëõèéí îëîí îðîíä, ò¿¿íèé äîòðîîñ Àâñòðàëè, ßïîí, Ìîíãîë îðîíä ÷
õýñýã÷ëýí õýðýãæèæ áàéíà.
Ò¿¿í÷ëýí Ðèî äå Æàíåéðî õîòíîî 1992 îíä ÷óóëñàí äýëõèéí äýýä õýìæýýíèé
óóëçàëòààñ
“
Òîãòâîðòîé õºãæèë
”
-èéí îíîë, ¿çýë áàðèìòëàëûã øèíý çóóí äàõü
äýëõèéí á¿õ óëñ îðíóóäûí õºãæëèéí èðýýä¿é áîëãîí äýâø¿¿ëýí òàâüñàí áèëýý.
Ò¿¿íä íèéãýì /õ¿í/-ýäèéí çàñàã-áàéãàëü îð÷èí ãýñýí ãóðâàëñàí çîðèëò, øàëãóóð,
ò¿ãýýìýë çàð÷èì, õ¿÷èí ç¿éë, õîëáîî õàìààðëûã òóíõàãëàñàí áèëýý. Ýíýõ¿¿
òóíõàãëàëûí ¿çýë ñàíàà íü ºíººäºð äýëõèéí á¿õ óëñ îðîíä ò¿ãýí äýëãýð÷,
òîãòâîðòîé õºãæëèéí ¿çýë áàðèìòëàë, çàð÷èì, õºòºëáºð õýëáýðýýð õýðýãæèæ
áàéíà. Ãýõäýý íèéãìèéí õàìãààëàë íü óëñ îðîí, á¿ñ íóòàã, ¿íäýñòýí óãñààòíû
õóâüä ººðèéí îíöëîãòîé. ªºðèéí îðíû íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí îíöëîã,
óëàìæëàëò ñî¸ë èðãýíøèëä òîõèðñîí îíîë, àðãà ç¿éí ¿íäñýí äýýð íèéãìèéí
õàìãààëëûí ñèñòåìèéã òºëºâø¿¿ëæ ÷àäâàë äýýð äóðüäñàí íèéãýì, ýäèéí çàñãèéí
õºãæëèéí àìæèëòûí ¿íäýñ íü áîëäîã àæýý.
3. Íèéãìèéí õàìãààëàë ãýæ þó âý?
“
Social security
”
áóþó áèäíèé íýðëýæ ýõëýýä áàéãàà
“
íèéãìèéí õàìãààëàë
”
ãýäýã
¿ã ÕÕ äóãààð çóóíû äóíä ¿åýñ õýðýãëýãäýæ ýõýëñýí ëàòèí ãàðàëòàé øèíý ¿ã ãýæ
60